Menu

panteon

Filozofia starożytna

Platon (424/423-348/347 p.n.e.)

Platon portret

Wywodzący się z arystokratycznego rodu uczeń Sokratesa. Idealista ontologiczny – sądził, że świat materialny, w którym jesteśmy uwięzieni niczym w jaskini, stanowi odbicie świata idei. Dowodził nieśmiertelności duszy, przedstawiając swoje rozważania w formie dialogów o ogromnej artystycznej wartości. Jednocześnie przekonywał, że tego, co najważniejsze, nie znajdziemy w jego pismach – doświadczenie prawdy jest doświadczeniem mistycznym.

Jeden z pierwszych utopistów (według K. Poppera również totalitarystów), marzył o stworzeniu społeczeństwa zarządzanego przez filozofów, którzy będą wychowywać obywateli ku cnocie, prawdzie i szczęściu. Próbował wcielać swoje plany w życie na Sycylii, lecz nie odnalazł się wśród dworskich intryg. Założycieli Akademii Platońskiej – instytucji naukowo-dydaktycznej, która istniała ponad 900 lat.

Filozofia średniowieczna

Augustyn z Hippony (354-430)

Starożytny filozof pochodzący z Afryki Północnej, jeden z Ojców Kościoła, autor pierwszej autobiografii w dziejach. Z natury towarzyski, skłonny do zabawy, związał się z kobietą, z którą miał syna. Pod wpływem religijnej matki nawrócił się na Chrześcijaństwo, zmienił tryb życia i został biskupem Hippony. Sądził, że wszystkich ludzi należy podzielić na obywateli jednego z dwóch państw: Państwa Bożego, w którym życie koncentruje się na duchowości, oraz Państwa doczesnego, w którym króluje cielesność. Początkowo zafascynowany Manicheizmem, później zaczął go zwalczać, przekonując, że zło nie istnieje.

Filozofia nowożytna

Michel de Montaigne (1533-1592)

Michel Montaigne portret

Renesansowy humanista, głoszący ideę swobodnego rozwoju jednostki. Szlachcic mieszkający w zamku, doradca polityków, burmistrz Bordeaux. Twórca eseju jako gatunku literackiego, autor Prób – zbioru autobiograficznych przemyśleń na różnorodne tematy, wpisanego do indeksu ksiąg zakazanych. Propagator starożytnej mądrości, sceptycyzmu, racjonalizmu i tolerancji. Ojciec wychowywał go na łagodnego człowieka, zlecając budzenie syna dźwiękami muzyki. Urządził sobie miejsce pracy w zamkowej wieży, gdzie otoczył się książkami oraz łacińskimi sentencjami, poświęcając się myśleniu i pisaniu.

François La Rochefoucauld (1613-1680)

La Rochefoucauld portret

XVII-wieczny francuski mistrz aforyzmu filozoficznego, książę, potomek jednego z najznamienitszych rodów Francji. Jego życie dzieliło się na udział w wojnach i dworskich intrygach. Maksymy i rozważania moralne to przenikliwe, zwięzłe przemyślenia, które stanowią owoc doświadczeń całego życia. Dążąc do perfekcji w pracy nad aforyzmami, myśliciel wytrwale je poprawiał. Filozof, który demitologizuje miłość, rozum i społeczeństwo, wskazując na hipokryzję, egoizm, słabość i próżność rządzące ludzkim światem.

Thomas Hobbes (1588-1679)

Twierdził, że matka sprowadziła na świat bliźniaki: jego i strach (ze względu na nadciągające statki Wielkiej Armady poród nastąpił przedwcześnie). Zafascynowany mechaniką, był przekonany, że istnieją tylko ciała (materializm ontologiczny). Choć odebrał religijne wychowanie, zyskał zainteresowanie metodą naukową, zajmując się nie tylko etyką i polityką, lecz również mechaniką, optyką i balistyką. Nieprzychylnie nastawiony do uniwersytetów, utrzymywał się z pracy w roli prywatnego nauczyciela. Uwikłany w intrygi polityczne, uciekł z Anglii do Paryża, gdzie spędził ponad 10 lat.

Wbrew Arystotelesowi sądził, że człowiek nie jest istotą społeczną: każdy jest z istoty egoistyczny, a jego motywację do działania stanowi wyłącznie własny interes. Ponieważ walka wszystkich przeciw wszystkim jest uciążliwa, ludzie żyją jednak tak, jakby obowiązywała ich umowa o nieagresji, której przestrzegają jedynie ze względów praktycznych (teoria umowy społecznej). Do zapanowania nad ludzkimi skłonnościami do zła potrzebny jest rządzący silną ręką monarcha (lewiatan).

Blaise Pascal (1623-1662)

Wszechstronny francuski uczony. Zajmował się matematyką, fizyką, filozofią i teologią. Genialne dziecko – swoje pierwsze prace naukowe napisał w wieku 11 lat. Przez całe życie cierpiał na problemy zdrowotne: bóle głowy i brzucha, rozstrój nerwowy i kłopoty z krążeniem zmusiły go do korzystania z wielu zabiegów medycznych. W wieku 32 lat doznał przeżycia mistycznego, które udokumentował słowami: Ogień. Bóg Abrahama, Bóg Izaaka, Bóg Jakuba, a nie filozofów i uczonych. Porzucił działalność naukową, skupiając się na rozważaniach teologicznych. Pomimo nasilających się objawów choroby, odmawiał pomocy lekarskiej, uznając cierpienie za naturalny stan Chrześcijanina. Zmarł w wieku 39 lat.

Immanuel Kant (1724-1804)

Immanuel Kant portret

Arystoteles epistemologii – zamiast bytu badał poznanie. Pochodził ze skromnej mieszczańskiej rodziny, miał dziewięcioro rodzeństwa, jego ojciec zajmował się produkcją siodeł. Przez całe życie związany z Królewcem, utrzymywał się z prywatnych lekcji i wykładów na Uczelni. Nigdy nie związał się z żadną kobietą. Napisał osobne traktaty na temat teoretycznego, praktycznego oraz estetycznego wymiaru ludzkiego rozumu. Inicjator rewolucji kopernikańskiej w dziejach filozofii: doszedł do wniosku, że świat zewnętrzny nie jest wiernie odzwierciedlany w poznaniu, a jego obraz zostaje ukształtowany przez czynniki aprioryczne (niezależne od doświadczenia, tkwiące w ludzkim umyśle).

Markiz de Sade (1740-1814)

Markiz de Sade portret

Francuski pisarz i filozof pochodzenia arystokratycznego. Uczestnik licznych skandali seksualnych i obyczajowych, który propagował libertynizm, materializm i ateizm. W jego pismach rozważania filozoficzne przeplatają się z opisami seksualnych perwersji, morderstw i przemocy (od jego nazwiska podchodzi nazwa sadyzmu).

Wziął udział w jednej z najsłynniejszych orgii w historii, którą zrelacjonował w książce 120 dni Sodomy. Potępiany za rozpustę, szerzenie zgorszenia i niechrześcijańskich wartości, ponad połowę życia spędził w więzieniach.

G. W. F. Hegel (1770-1831)

Hegel portret

Niemiecki filozof słynący z abstrakcyjnego stylu pisania. Jego koncepcja filozoficzna uchodzi za jedną z najśmielszych konstrukcji intelektualnych w dziejach. Żył w złotym wieku niemieckiej literatury (Goethe, Schiller, Hölderlin) i wielkich politycznych przemian (zjednoczenie Prus, rewolucja francuska, rządy Napoleona). Profesor w Jenie, Heidelbergu i Berlinie – wiódł życie akademika.

Uważał, że rzeczywistość posiada charakter duchowy (idealizm obiektywny), a przemiany polityczno-kulturowe pozostają podporządkowane racjonalnym zasadom, odzwierciedlając proces dochodzenia Podmiotu-Ducha do samopoznania (Odyseja Ducha). Uznawał prymat ogółu nad jednostką (holizm), dialektyki nad logiką oraz pojęciowości nad poznaniem zmysłowym.

Søren Kierkegaard (1813-1855)

Duński egzystencjalista religijny, określany mianem Sokratesa z Kopenhagi. Polemizował z Heglem, przeciwstawiając zbiorowości indywiduum, a obiektywizmowi – subiektywizm. Wychowywał się w domowej atmosferze tragedii, paranoi i apokalipsy. Zanim skończył 22 lata, pięcioro jego rodzeństwa zmarło. Fanatycznie religijny ojciec sądził, że na rodzinie ciąży zbiorowa klątwa za jego grzech z młodości. Zapewniał Sørena, że umrze, nim dożyje trzydziestki.

Karl Marx (1818-1883)

Niemiecki filozof, socjolog i ekonomista żydowskiego pochodzenia. Publicysta, ideolog Międzynarodówki (międzynarodowego stowarzyszenia robotników). Przez całe życie zmagał się z problemami finansowymi, jego rodzinę utrzymywał Fryderyk Engels (bogaty potentat przemysłowy).

Uważał, że społeczeństwo składa się z klas, które rywalizują ze sobą o dominację. Ateista przekonany, że ludzkie poglądy zależą od stosunków pracy (byt określa świadomość), człowiek jest istotą biologiczną walczącą o przetrwanie, a przemiany kulturowo-społeczne stanowią pochodną przemian ekonomicznych (baza warunkuje nadbudowę). Sądził, że istniejący w kapitalizmie wyzysk zostanie przezwyciężony przez rewolucję, która doprowadzi do nastania komunizmu: ładu społecznego, w którym pomiędzy ludźmi zawiążą się braterskie więzy, a każdy będzie pracować i czerpać z owoców wspólnej pracy adekwatnie do swych potrzeb i możliwości.

Wilhelm Dilthey (1833-1911)

Pochodzący z religijnej rodziny badacz F. Schleiermachera, profesor filozofii w Bazylei, Berlinie i we Wrocławiu, starał się uzupełnić dzieło I. Kanta, pracując nad nieukończoną Krytyką historycznego rozumu.

Dostrzegając niebezpieczny imperializm przyrodoznawstwa, dążył do ugruntowania różnicy pomiędzy naukami naturalnymi a humanistycznymi. Dochodząc do wniosku, że pierwsze skupiają się na wyjaśnianiu, drugie zaś na rozumieniu, doprowadził do przełomu w hermeneutyce, czyniąc z niej ogólną metodologię humanistyki. Uważał, że rozumienie wymaga przypisywania cudzym ekspresjom własnych przeżyć – kiedy ich brakuje, proces rozumienia nawet się nie rozpoczyna.

Fryderyk Nietzsche (1844-1900)

Fryderyk Nietzsche portret

W wieku 25 lat, jeszcze przed ukończeniem studiów, został profesorem filologii klasycznej w Bazylei. Przeciwnik Chrześcijaństwa, które określał mianem fetyszyzującej ustępliwość, słabość i moralne manipulacje religii niewolników. Zalecał kult siły, afirmację istnienia i przezwyciężanie własnych ograniczeń (ideał nadczłowieka). Przez całe życie cierpiał na dotkliwe ataki migreny, które sprawiały, że godzinami leżał w ciemnościach. Przed śmiercią trafił do kliniki psychiatrycznej. Swe ostatnie listy podpisywał jako Feniks, Dionizos i Antychryst.

Filozofia współczesna

Bertrand Russell (1872-1970)

Pochodzący z wpływowej, arystokratycznej rodziny (jego dziadek dwukrotnie był premierem), brytyjski logik, matematyk i filozof. Osierocony w wieku czterech lat, został wychowany przez babcię i guwernantki. Dążył do przekształcenia filozofii w logiczny rachunek argumentów (filozofia analityczna). Krytykował Chrześcijaństwo oraz protestował przeciwko konfliktom zbrojnym. Działania pacyfistyczne sprawiły, że dwukrotnie trafiał do więzienia. Jego portret wisi w biurze Noama Chomsky’ego.

Martin Buber (1878–1965)

Austriacki filozof żydowskiego pochodzenia, jeden z twórców filozofii dialogu. Uważał, że każdy z nas jest istotą duchową, która odnajduje spełnienie w autentycznym spotkaniu z drugim człowiekiem. Wychowany w ortodoksyjnej żydowskiej rodzinie, czerpał inspirację z tradycji chasydzkiej (żydowskiego mistycyzmu, który opiera się na codziennej pobożności oraz osobistej relacji jednostki z Bogiem).

Redaktor czasopism, poliglota (znał 14 języków), profesor Uniwersytetów we Frankfurcie i Jerozolimie, członek ruchu syjonistycznego, pragnął utworzenia Państwa Żydowskiego na Bliskim Wschodzie. Kiedy Adolf Hitler doszedł do władzy w Niemczech, porzucił stanowisko w geście protestu.

Karl Jaspers (1883-1969)

Przedstawiciel egzystencjalizmu religijnego, który pisał o odczytywaniu szyfrów transcendencji i naszym udziale w Obejmującym. Od dziecka chorował na serce – lekarze przepowiedzieli mu 30 lat życia (żył 86). Jako jeden z niewielu intelektualistów w Niemczech zdecydowanie potępiał działania Hitlera. Stworzył udany związek z Żydówką Gertrudą Mayer. Wspólnie uzgodnili, że jeśli zgłosi się po nią Gestapo, popełnią samobójstwo.

Karen Horney (1885-1952)

Niemiecka psychoanalityczka i psychiatra, zainteresowania głównie zaburzeniami nerwicowymi. Autorka książki Neurotyczna osobowość naszych czasów, w której przekonywała, że współczesny świat w wielkim stopniu sprzyja powstawaniu nerwicy. Żona i matka trzech córek – nieszczęśliwa w małżeństwie i pogrążona w depresji, po wyemigrowaniu do USA wdała się w romans z Erichem Frommem. Wicedyrektorka Chicagowskiego Instytutu Psychoanalitycznego i założycielka Amerykańskiego Instytutu Psychoanalizy. Po przegranej walce z chorobą nowotworową zmarła we śnie.

Aldous Huxley (1894-1963)

Pochodzący z wpływowej angielskiej rodziny pisarz i filozof. Wnuk Thomasa Henry’ego Huxley’a, słynnego zoologa i prezesa Royal Society, jednego z pierwszych propagatorów teorii Darwina. Autor powieści Nowy wspaniały świat – słynnej antyutopii, w której przedstawił wizję społeczeństwa przyszłości, które przekształca jednostki w idealnych robotników i konsumentów, utrzymując je w stanie otępienia i dawkując im zapewniający szczęście narkotyk (somę). Zainteresowany przeżyciami mistycznymi, zwolennik kontrolowanego zażywania środków psychoaktywnych (głównie meskaliny). Twórca idei filozofii wieczystej, która miała stanowić połączenie myśli Wschodu i Zachodu – przekonywał, że wierzenia ludów z całego świata odnoszą się do tej samej rzeczywistości duchowej. Tuż przed śmiercią kazał sobie wstrzyknąć LSD.

Anna Freud (1895-1982)

Szóste, najmłodsze dziecko Zygmunta Freuda. Wyobcowana wśród rodzeństwa i rówieśników, od najmłodszych lat uczestniczyła w spotkaniach Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Ścisła współpracowniczka ojca, nigdy nie założyła rodziny, zajmując się terapią dziecięcą i psychicznymi mechanizmami obronnymi. Jej zdaniem staramy się za wszelką cenę bronić naszego ego (pola samoidentyfikacji) przed wewnętrznymi i zewnętrznymi zagrożeniami. W tym celu korzystamy z mechanizmów obronnych (takich jak wyparcie, projekcja czy sublimacja), zniekształcając swój stosunek do rzeczywistości. W 1940 roku założyła ośrodek dla dzieci dotkniętych skutkami wojny, który istnieje do dzisiaj.

Cleve Staples Lewis (1898-1963)

Cleve Staples Lewis portret

Brytyjski pisarz, uczony i filozof. Autor prac na temat literatury średniowiecznej, pism religijnych i powieści. Wraz z J. R. R. Tolkienem wykładał literaturę w Oksfordzie. Pod wpływem relacji z wybitnym przyjacielem nawrócił się na Chrześcijaństwo. Największą sławę przyniósł mu cykl powieści Opowieści z Narnii, który – pomimo swojej fantastycznej formy – stanowi apologię Chrześcijaństwa, opowiadając o śmierci i zmartwychwstaniu lwa Aslana. Poślubił chorującą na raka pisarkę Joy Gresham, która zmarła po 4 latach wspólnego życia.

Jan Patočka (1907-1977)

Czechosłowacki filozof, przedstawiciel fenomenologii, uczeń Edmunda Husserla i Martina Heideggera. Sygnatariusz Karty 77 (deklaracji sprzeciwu wobec łamania praw człowieka przez komunistyczną władzę). Po państwowym zakazie nauczania, zorganizował tajne wykłady w swoim mieszkaniu, w których omawiał dzieła Platona, odnajdując w nich przełomową dla duchowo-intelektualnej tożsamości Europy ideę troski o duszę. Po 11-godzinnym przesłuchaniu przez Służbę Bezpieczeństwa zmarł na udar mózgu. Jego sokratejska śmierć przyciągnęła na pogrzeb rzesze zwolenników, stając się antyreżimową manifestacją.

Mircea Eliade (1907-1986)

Mircea Eliade portret

Rumuński filozof, religioznawca i badacz Indii. Studiował filozofię hinduską i sanskryt w Kalkucie, wykładał we Francji, Włoszech i USA. Pisał o jodze, technikach ekstazy, alchemii i szamanizmie. Uważał, że człowiek jest istotą religijną, która balansuje na granicy dwóch wymiarów rzeczywistości: sacrum jako sfery wyższych znaczeń i profanum jako jej podstawy. Popierał faszystowską Żelazną Gwardię, w czasie II wojny światowej pracując jako dyplomata.

Roland Barthes (1915-1980)

Roland Barthes portret

Francuski filozof, krytyk literacki, przedstawiciel poststrukturalizmu. Wcześnie stracił ojca, wychowany przez matkę i ciocię. Ze względu na problemy zdrowotne (gruźlica) często przerywał studia na Sorbonie. Przez całe życie trzymał się na uboczu Akademii, pracując w Instytutach Francuskich we Francji, Rumunii i Egipcie, a także pisząc do magazynów Combat i Tel Quel.

Opublikował zbiór esejów pt. Mitologie, w których analizował systemy znaczeń przypisanych do codziennych wydarzeń, przedmiotów i czynów. Uważał, że w momencie publikacji każdy tekst zaczyna żyć własnym życiem, a pytanie co autor miał na myśli? okazuje się niepotrzebne. Z trudem przeżył śmierć matki, publikując Dziennik żałobny oraz analizując jej stare zdjęcie w Świetle obrazu. Potrącony przez ciężarówkę, zmarł po miesiącu w szpitalu.

Thomas Kuhn (1922-1996)

Fizyk, filozof, historyk nauki, wykładowca w Berkeley, Princeton, na MIT i Harvardzie, autor Struktury rewolucji naukowych, klasycznej pozycji filozofii nauki. Uważał, że rozwój nauki nie polega na kumulatywnym gromadzeniu wiedzy o rzeczywistości, lecz na uwarunkowanych społecznie zmianach obowiązujących słowników i paradygmatów.

Jego zdaniem naukowcy nie są wolnomyślicielami, lecz przypominają urzędników, którzy przyswajają wiedzę z autorytetu i rzadko kwestionują jej podstawy. W rezultacie za rewolucje naukowe najczęściej odpowiadają outsiderzy z szerszą wizją.

Richard Rorty (1931-2007)

Amerykański profesor filozofii i literaturoznawstwa, przedstawiciel postmodernizmu i pragmatyzmu. Pochodził z rodziny intelektualistów i aktywistów politycznych, uznawał się za liberała i sympatyzował z lewicą. Jego pierwsza żona była profesorem filozofii, druga – bioetyki. Zacierał granicę między filozofią a literaturą, przekonując, że nie ma wiecznych prawd, lecz jedynie zmienne i lokalne opisy rzeczywistości. Stworzył postać liberalnej ironistki – jednostki, która zna względność i przygodność istnienia, lecz dzięki ironii stawia jej czoła. Fascynował się Nabokovem, uznając Lolitę za powieść doskonałą. Przez całe życie pasjonował się obserwacją ptaków.

Germaine Greer (1939 – obecnie)

Australijska feministka, pisarka i wykładowczyni, która zyskała międzynarodową sławę po opublikowaniu książki Kobiecy eunuch. Krytycznie nastawiona do tradycyjnego modelu rodziny (jej jedyne małżeństwo trwało 3 tygodnie), pisała na temat nienawiści mężczyzn do kobiet, odrywaniu kobiet od ich seksualności oraz narzucaniu im społecznych ograniczeń. Żyjąc w grupie poligamicznych, lewicowych anarchistów Sydney Push, robiła karierę naukową, zdobywając tytuł doktora w dziedzinie teatru elżbietańskiego. Chętnie pokazywała się nago, swobodnie opowiadając o seksie lesbijskim, gwałtach, aborcji, bezpłodności czy menopauzie. Przeciwstawiała się noszeniu biustonoszy jako wyrazowi patriarchatu.

Terry Eagleton (1943 – obecnie)

Brytyjski filozof, marksista i literaturoznawca. Pochodzący z robotniczej rodziny absolwent Trinity College w Cambridge, wieloletni wykładowca Uniwersytetu w Oksfordzie, obecnie pracujący na Uniwersytecie w Lancaster. Zwolennik marksistowskiej krytyki literatury, przekonany o wszechobecności ideologii i politycznym znaczeniu powieści. Chrześcijanin krytykujący Richarda Dawkinsa i Nowy Ateizm, zarzucający mu powierzchowne podejście do wiary. Uważa, że piłka nożna to nowe opium dla ludu, które odwodzi uwagę od społecznie istotnych problemów.

Bruno Latour (1947 – obecnie)

Francuski socjolog i filozof nauki. Dawniej student teologii katolickiej i filozofii, obecnie współpracuje z wieloma uczelniami na całym świecie: w Paryżu, San Diego, Londynie, z Uniwersytetem Harvarda, London School of Economics i Uniwersytetem Cornella. Kojarzony z konstruktywizmem społecznym – koncepcją filozoficzno-socjologiczną, wedle której fakty naukowe i inne elementy doświadczenia nie są obiektywnie dane, lecz stanowią teoretyczne konstrukty społeczne. Jeden z współtwórców Teorii aktora-sieci (ANT). Głosi, że zamiast o społeczeństwie, powinniśmy mówić o kolektywnie, w skład którego wchodzą zarówno ludzie, jak i nie-ludzie (przedmioty, zwierzęta, mikroby, teksty, instytucje, idee itd.), tworząc złożone sieci wzajemnych powiązań.

Nazywam się Jakub Walicki, jestem absolwentem studiów doktoranckich w Instytucie Filozofii UWr, copywriterem oraz miłośnikiem kina. Wpisy na blogu mają formę 1:1. Co tydzień omawiam w nich jeden filozoficzny wątek, wykorzystując jeden film jako ilustrację.

Site Footer

Sliding Sidebar

Przemyślane Kadry

Bądź na bieżąco

Kategorie