Chociaż losy osła Baltazara wiążą się z irracjonalnym cierpieniem, zwierzę przyjmuje wszystko takim, jakim jest. Jego doświadczenia skłaniają do namysłu, czy nie na tym polega istota religijności: obchodzeniu się bez wyższych znaczeń, bez celu i odkupienia.
![Na los szczęścia, Baltazarze (1966) Robert Bresson](https://przemyslanekadry.pl/wp-content/uploads/2021/07/baltazar-940x510.jpeg)
Losy Baltazara
Film Roberta Bressona (1966) opowiada o losach osła Baltazara, któremu przypatrujemy się od narodzin aż do śmierci. Trudne życie maltretowanego zwierzęcia splata się z doświadczeniami młodej dziewczyny, Marii – jego przyjaciółki i pierwszej właścicielki, która w miarę upływu lat gromadzi własny bagaż smutku, rozczarowań i tragicznych przeżyć.
- Baltazar zostaje przygarnięty przez rodzinę miejscowego chłopca, Jacquesa. Zwierzę wychowuje się na farmie, spędzając czas z Marie i innymi dziećmi. Przeżywa beztroską młodość.
- Gdy rodzina Jacquesa wyjeżdża, osioł zostaje podkuty i zaprzęgnięty do pracy. Orze ziemię, przewozi ciężkie towary.
- Po wypadku na drodze Baltazar ucieka od właściciela, przybiega do domu Marie i ponownie doświadcza jej czułości.
- Baltazar zostaje oddany do pracy w piekarni. Zwierzę pomaga Gerardowi (miejscowemu chuliganowi) w wożeniu bagietek. Chłopak nienawidzi osła za to, że zdobył miłość Marie; znęca się nad nim, bije go i pogania.
- Osioł zostaje przywiązany przed domem w mroźny dzień. Przepracowany Baltazar drży z zimna, słabnąc z powodu choroby. Właściciele chcą go zabić, lecz w ostatniej chwili po zwierzę zgłasza się Arnold (wyalienowany alkoholik).
- Po powrocie do pracy Baltazar czuje się lepiej, ponownie pomagając w przewożeniu towarów. Podejrzewany o morderstwo Arnold jest natomiast wiecznie niespokojny; upija się, maltretuje osła i jest przekonany, że zwierzę przynosi mu pecha.
- Gdy Arnold zostawia Baltazara pod sklepem, ktoś inny zabiera go do cyrku. Osioł zaczyna brać udział w cyrkowych przedstawieniach.
- Gdy Baltazar dostrzega Arnolda na widowni, ze strachu psuje pokaz i ponownie trafia w jego ręce.
- Niespodziewanie dziedzicząc fortunę po krewnym, Arnold zaczyna pić, spada z osła i umiera. Baltazar zostaje wystawiony na sprzedaż.
- Zwierzę zostaje kupione przez cynicznego kupca, który wykorzystuje je do mielenia ziarna. Baltazar chodzi w koło po podwórku, przesuwając ciężką belkę, podczas gdy właściciel pogania go batem.
- Gdy Marie szuka schronienia u kupca, prosząc o możliwość spania w szopie, Baltazar ponownie się z nią spotyka. Wkrótce potem handlarz zwraca Baltazara ojcu bohaterki.
- Gdy ojciec Marie umiera, a dziewczyna ucieka, Baltazar zostaje z jej matką. Gerard i jego koledzy zakradają się w nocy do szopy, porywają zwierzę i wykorzystują je do szmuglowania towarów przez granicę.
- Gdy na granicy pojawiają się strażnicy, Gerard ucieka, zostawiając Baltazara na wzgórzu. Zwierzę zostaje przypadkowo postrzelone. Baltazar przechodzi na łąkę, gdzie umiera wśród owiec.
![Filozoficzne filmy o relacjach damsko-męskich](https://przemyslanekadry.pl/wp-content/uploads/2022/11/filozoficzne-filmy-o-relacjach-damsko-meskich-1024x577.png)
Sens cierpienia
Sekwencja doświadczeń Baltazara sprawia wrażenie przypadkowej, pozbawionej znaczenia. Osioł przechodzi z rąk do rąk, kolejni właściciele usiłują wyeksploatować jego siły witalne w tak wielkim stopniu, jak to tylko możliwe. Historia Baltazara jest historią cierpienia, które rozświetlają jedynie wspomnienia młodości oraz więź z Marie. Gdy wczujemy się w położenie osła, dostrzeżemy sens jednego z aforyzmów François La Rochefoucaulda.
Nikomu los nie wydaje się tak ślepy, jak tym, którym nie sprzyja.
François La Rochefoucauld
Kiedy przytrafiają nam się nieszczęścia, uznajemy je za przypadkowe i niezasłużone. Nieszczęścia objawiają nam irracjonalność, przewrotność życia. Mocno przyciągają naszą uwagę, burząc poczucie bezpieczeństwa.
Z drugiej strony mamy przekonanie, że zasłużyliśmy na swe osiągnięcia, samodzielnie na nie zapracowaliśmy. Ta asymetria w postrzeganiu wpływów fortuny nie jest jednak uzasadniona: przypadki posiadają ogromny wkład zarówno w nasze cierpienia, jak i sukcesy.
Zapisz się na newsletter, aby nie przegapić najciekawszych artykułów z bloga i otrzymać dodatkowe zestawienia tekstów.
Istota religijności
Film Bressona opowiada nie tylko o relacji pomiędzy przypadkiem a cierpieniem, lecz również o istocie religijności. Na los szczęścia, Baltazarze! odnosi się do dynamiki istniejącej pomiędzy cierpieniem, człowieczeństwem, akceptacją losu, poszukiwaniem wyższych znaczeń, a świętością.
- Cierpienie, którego doświadczamy, wydaje nam się bezsensowne. Usilnie pytamy o jego przyczynę, zastanawiamy się, dlaczego wkracza ono w nasze życie, określamy jego cel. Chociaż nasze pytanie pozostaje bez odpowiedzi, już w samym akcie pytania do głosu dochodzi jednak nasze człowieczeństwo, od niego zaczyna się rozwój kultury.
- Poszukując odpowiedzi na pytanie o przyczynę i sens naszego cierpienia, usiłujemy uczynić je czymś znaczącym. Aby je znieść, musimy połączyć je z wyższym celem. Takie działania tkwią w sercu religii, jednogłośnie uznających ludzkie życie za tragiczne. Gdy ojciec Marie załamuje się po jej ucieczce, odwiedza go ksiądz, który orzeka: Będzie ci przebaczone, ponieważ cierpiałeś.
- Baltazarowi nie będzie jednak przebaczone, osioł nie wymaga przebaczenia. Jako zwierzę juczne, Baltazar przyjmuje wszystko takim, jakim jest; nieustępliwie znosi swój los. W rezultacie w jego przypadku samo pojęcie akceptacji staje się niewyraźne, zostaje wpisane w jego egzystencję.
Geniusz podejścia Bressona polega na tym, że nawet przez chwilę nie ukazuje nam reakcji Baltazara [na to, co go spotyka]. Inne filmowe zwierzęta mogą przewracać oczami lub tupać kopytami, ale Baltazar po prostu chodzi i czeka, odnosząc się do wszystkiego ze świadomością osła, który wie, że jest zwierzęciem jucznym, jego życie składa się z noszenia lub nienoszenia [towarów], odczuwania bólu lub nieodczuwania bólu […]. Wszystkie z tych rzeczy znajdują się w tym samym stopniu poza jego kontrolą.
Roger Ebert
Losy Baltazara skłaniają do refleksji, czy nie na tym polega istota religijności: obchodzeniu się bez pomocniczych wyobrażeń, wyższych znaczeń, bez celu i odkupienia. Być może dlatego matka Marie dochodzi do wniosku, że osioł jest święty.
François La Rochefoucauld (1613-1680)
![La Rochefoucauld portret](https://przemyslanekadry.pl/wp-content/uploads/2022/04/francois-de-la-rochefoucauld-699x1024.jpg)
XVII-wieczny francuski mistrz aforyzmu filozoficznego, książę, potomek jednego z najznamienitszych rodów Francji. Jego życie dzieliło się na udział w wojnach i dworskich intrygach. Maksymy i rozważania moralne La Rochefoucaulda to przenikliwe, zwięzłe przemyślenia, które stanowią owoc doświadczeń całego życia. Dążąc do perfekcji przy pracy nad aforyzmami, myśliciel wielokrotnie je poprawiał i modyfikował. Filozof, który demitologizuje miłość, rozum i społeczeństwo, wskazując na hipokryzję, egoizm, słabość i próżność rządzące ludzkim światem, stał się jedną z głównych inspiracji Fryderyka Nietzschego.
Źródła: 1. F. La Rochefoucauld, Maksymy i rozważania moralne, przeł. T. Boy-Żeleński, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2010, s. 68. 2. Recenzja filmu Na los szczęścia, Baltazarze! autorstwa Rogera Eberta dostępna pod adresem https://www.rogerebert.com/reviews/great-movie-au-hasard-balthazar-1966.