Chociaż wielu dorosłych podejmuje decyzję o rodzicielstwie w beztroski sposób, wychowanie dzieci stanowi wymagające zadanie, które wymaga wykształcenia w sobie szczególnego typu mądrości. Niezależnie od naszych życzeń, podręcznik dobrego wychowania bowiem nie istnieje, a osoba, która chciałby go odkryć i stosować, byłby na dobrej drodze do stania się złym rodzicem. Z czego to wynika?
Kariera tenisistki
Wiktora to młoda tenisistka, która wspólnie z ojcem przemierza Polskę, przemieszczając się z jednego turnieju na drugi. Wykonując polecenia opiekuna – byłego zawodnika, który obecnie jest jej trenerem – dziewczyna przestrzega ścisłej diety, regularnie biega i pilnuje treningów, powoli zmierzając w kierunku profesjonalnej kariery.
Spędzając setki godzin w samochodzie i zatrzymując się w tanich hotelach, gdzie często musi dzielić pokój z tatą, bohaterka filmu Córka trenera (2018) jest zmuszona do wielu wyrzeczeń. Jednocześnie coraz lepiej zdaje sobie sprawę, że nie do końca sama tego chce; stanowiąc swoiste przedłużenie ojca, który ciągle przypomina, jak się dla niej poświęca, tak naprawdę okazuje się narzędziem zaspokojenia jego ambicji, umożliwiając mu pośrednią samorealizację. Gdy pewnego dnia podróżni zabierają na autostop jej rówieśnika, tenisistę Igora, relacja nastolatki z trenerem staje się napięta i niejednoznaczna.
Episteme a fronesis
Chociaż wielu dorosłych podejmuje decyzję o rodzicielstwie w beztroski sposób, wychowanie dzieci stanowi wymagające zadanie, które wymaga wykształcenia w sobie szczególnego typu mądrości.
Balansując pomiędzy nadopiekuńczością a brakiem opieki, uznawaniem dziecka za autonomiczną osobę, która może postępować wedle własnego uznania, a zabezpieczaniem go przed złymi wyborami, każdy rodzic musi wsłuchiwać się w jego potrzeby, jednocześnie utrzymując na wodzy swoje pragnienie władzy. To dlatego wychowanie zawsze pozostaje przedsięwzięciem indywidualnym, w żadnym przypadku nie sprowadzając się do wcielania w życie zestawu gotowych zaleceń. Niezależnie od naszych życzeń, podręcznik dobrego wychowania nie istnieje, a osoba, która chciałby go odkryć i stosować, byłby na najlepszej drodze do stania się złym rodzicem.
Według Arystotelesa istnieją dwa podstawowe typy mądrości: episteme i fronesis. Podczas gdy episteme stanowi wiedzę teoretyczną, która jest ogólna, abstrakcyjna i może zostać odniesiona do wielu różnych przypadków, fronesis oznacza mądrość praktyczną, która wiąże się z rozwagą i wyczuciem sytuacji, nigdy nie mogąc zostać wyrażoną w formie sztywnych zasad. Innymi słowy, fronesis jest rozsądkiem, który wymaga doświadczenia, ciągłej uwagi i balansowania między skrajnościami. To właśnie ono stanowi typ mądrości, który występuje w – zainteresowanej wieloznacznym życiem – etyce, gdzie formalna wiedza naukowa zdaje się na niewiele. Chociaż fronesis jest nam potrzebne w wielu okolicznościach, jego nieodzowność najjaskrawiej widać właśnie w wychowaniu.
[…] Mądrość teoretyczna jest i wiedzą naukową, i myśleniem intuicyjnym, których przedmiotem jest to, co z natury swej najwyższe.
Dlatego przypisuje się wprawdzie Anaksagorasowi i Talesowi i innym podobnym mądrość teoretyczną, ale odmawia im się mądrości praktycznej, ponieważ widzi się, że nie rozumieją tego, co leży w ich własnym interesie; i mówi się, że rozumieją się na tym, co niezwykłe, podziwu godne, trudne i boskie, lecz bezużyteczne; a to dlatego, że nie troszczą się o to, co jest dobre dla człowieka.
Arystoteles
Ogród na szczycie wulkanu. Sceptyczne rozważania o szczęściu. O czym opowiada moja książka?
Zmiana priorytetów
Chociaż Wiktora jest tenisistką, pozostaje przede wszystkim dojrzewającą dziewczyną. Będąc już znużoną udziałem turniejach, pragnie ona spędzać z czas z rówieśnikami, bawić się i korzystać z życia.
Kiedy bohaterka filmu Łukasza Grzegorzka poznaje Igora, para nastolatków od początku przypada sobie do gustu. Chociaż dziewczyna ma przygotowywać się do nadchodzących zawodów, znika z kolegami nad jeziorem, upija się i pali papierosy. Wyraźnie dostrzegając, że traci nad nią kontrolę, jej ojciec początkowo staje się jeszcze bardziej zaborczy, zadręczając ją pretensjami, wściekając się i próbując wywrzeć na nią wpływ. Jego wysiłki pozostają jednak bezskuteczne.
Gdy pewnego dnia przygląda się on z trybun grze biorącego udział w turnieju Igora, na miejscu obok siada Wiktora. Chociaż dziewczyna powinna za chwilę sama zejść na kort, jest ubrana w jeansy, ma wystylizowaną fryzurę i biżuterię. Kiedy zdezorientowany ojciec pyta: – Co to jest? Przecież grzej się, masz mecz za 15 minut, bohaterka chłodno i zdecydowanie odpowiada: – Nigdzie nie idę. Już skończyłam z graniem.
Rodzicielska rozwaga
Wielokrotnie zdarza się, że dzieci dokonują złych wyborów, których później żałują. Przyglądając się postępowaniu córki, jej ojciec może przypuszczać, że dziewczyna tak naprawdę nie wie, czego chce. Ponieważ Wiktoria dopiero dorasta, zdobywając pierwsze doświadczenia i ustalając swoje priorytety, jest to jak najbardziej prawdopodobne. Być może byłaby ona w stanie zrobić sportową karierę, a jej aktualne zachowanie stanowi tylko wyraz buntu, naturalną chwilę zwątpienia?
Nie dysponując innymi możliwościami, jej ojciec musi zdać się na fronesis. Dokładnie przypatrując się działaniom córki, zdaje on sobie sprawę, że jej decyzja najprawdopodobniej nie jest pochopna i niedojrzała. Nawet jeśli z jego punktu widzenia dokonuje ona złego wyboru, mężczyzna musi zapanować nad skłonnością, która przysługuje wszystkim rodzicom – nieumyślnym traktowaniem dziecka jako swojego przedłużenia, jako protezy, w którą może wlewać swoje plany, wartości i pragnienia.
Rozsądek, czyli mądrość praktyczna, dotyczy spraw ludzkich i tych, nad którymi można się namyślać […], celem zaś jest dobro, które ma być osiągnięte przez działanie.
[…] Przedmiotem rozsądku nie jest tylko to, co ogólne – żąda się odeń, by dawał poznanie rzeczy jednostkowych; dotyczy bowiem działania, a w działaniu mamy zawsze do czynienia z tym, co jednostkowe.
Dlatego to niektórzy spośród tych, co nie posiadają wiedzy, a mianowicie ci, co mają doświadczenie, są i w pozostałych dziedzinach bardziej uzdolnieni do działania niż inni, którym nie brak wiedzy.
Arystoteles
Jeżeli Wiktora faktycznie zadecydowała, że kończy z tenisem, jeśli nie jest to jej fanaberia, lecz coś, co wyraża w tak dobitny sposób, jak potrafi, wykazując się pewnością siebie, bohater musi się z tym pogodzić. Chociaż to bolesne doświadczenie powoduje, że upija się on w hotelu, a po odwiezieniu córki na dworzec w samotności płacze w samochodzie, pozytywnie zdaje on egzamin z wychowania, akceptując autonomię dziecka i wykazując się fronesis.
Arystoteles (384-322 p.n.e.)
Ateńczyk pochodzący z Macedonii, syn dworskiego lekarza, uczeń Platona, wieloletni członek Akademii Platońskiej. W przeciwieństwie do Platona, skupiał się na świecie naturalnym, nie wymiarze idei. Inspirator współczesnej nauki, propagator ideału obiektywizmu, dążył do systematyzacji całej ludzkiej wiedzy, opierając się na poznaniu zmysłowym i wykorzystaniu logiki. Zajmowało go zarówno życie insektów, jak i natura Pierwszego Poruszyciela (Boga). Założyciel uczelni i instytutu badawczego zwanego Liceum (większość jego tekstów to notatki do wykładów). Nauczyciel Aleksandra Wielkiego, od którego otrzymywał okazy botaniczne i zoologiczne do swych badań.
Źródła: 1. Arystoteles, Etyka nikomachejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 200. 2. Trojmiasto.pl [zdjęcie].
