Granice wolnej woli [Pororoca]

W codziennym życiu często powołujemy się na chwilową utratę sprawczości, twierdząc, że poniosły nas emocję, zapomnieliśmy się, nie byliśmy w stanie postąpić inaczej. Gdzie przebiega granica tych usprawiedliwień?

Pororoca (2017) Constantin Popescu

Zdesperowany ojciec

Film Pororoca (2017) Constantina Popescu przedstawia losy młodego małżeństwa, które musi radzić z porwaniem jednego z dwojga dzieci. Chwila nieuwagi w parku powoduje, że córka Tudora – ojca, który wyszedł z nią na spacer – bez śladu znika. Bohater panikuje, a następnie robi to, co prawdopodobnie zrobiłaby większość z nas: zgłasza sprawę na policję i czeka na wyniki dochodzenia. Ponieważ działania policji nie przynoszą jednak rezultatów, mężczyzna stopniowo traci nad sobą kontrolę, pogrążając się w rosnącej paranoi.

Zewnętrzne uwarunkowania postępowania Tudora:

  1. Córka mężczyzny zostaje porwana. Ponieważ sam jej nie przypilnował, odczuwa ogromne wyrzuty sumienia.
  2. Policja bezskutecznie szuka porywacza. Gdy Tudor pojawia się na komisariacie, policjanci wciąż odsyłają go z niczym. Na tym etapie filmowej narracji Tudor nie kryje, że źle się czuje, jednak wciąż zachowuje resztki samokontroli.
  3. Żona obarcza mężczyznę odpowiedzialnością za zniknięcie córki. Potęguje jego cierpienie, motywując go do irracjonalnego działania. W ten sposób wprowadza Tudora w głębszą psychozę.
  4. Kobieta wraz z córką się wyprowadza, pozostawiając bohatera samego. Mężczyzna coraz więcej pije, angażując się w prywatne poszukiwanie porywacza.

Szubienica Kanta

Zdaniem Immanuela Kanta zjawisko moralności dowodzi istnienia wolności. W mniemaniu niemieckiego myśliciela wszyscy mamy wolną wolę. Chociaż pole naszej wolnej woli może kurczyć się i rozszerzać pod wpływem zewnętrznych okoliczności, jego powierzchnia nigdy nie zostaje ograniczona do zera.

Przypuśćcie, że ktoś utrzymuje o swej lubieżnej skłonności, iż wcale nie potrafi się jej oprzeć, gdy nadarzy mu się umiłowany przedmiot i sposobność do tego – to czy wówczas nie przezwyciężyłby tej skłonności, gdyby przed domem, gdzie nadarzy mu się ta sposobność, ustawiono szubienicę, aby go na niej zaraz po użyciu przez niego rozkoszy zmysłowej powiesić? Nie trzeba długo zgadywać, co by na to odpowiedział.

Immanuel Kant

Trudno zaprzeczyć, że spostrzeżenie Kanta jest przenikliwe. W codziennym życiu często powołujemy się na chwilową utratę sprawczości, twierdząc, że poniosły nas emocję, zapomnieliśmy się, nie byliśmy w stanie postąpić inaczej. Przy bliższym wejrzeniu widać jednak, że takie usprawiedliwienia zwykle nie są zasadne.

Chociaż zewnętrzne okoliczności faktycznie ograniczają naszą wewnętrzną wolność, nigdy jej nie eliminują. Gdyby chwila zapomnienia miała pociągnąć za sobą jednoznacznie tragiczne, nieodwracalne konsekwencje, prawdopodobnie szybko odzyskalibyśmy elementarną kontrolę nad własnym postępowaniem.

Zapisz się na newsletter, aby nie przegapić najciekawszych artykułów z bloga i otrzymać dodatkowe zestawienia tekstów.

Pororoca

Z drugiej strony czasami robimy rzeczy, które stanowią ekwiwalent sprowadzenia na siebie wyroku śmierci, bez zewnętrznego przymusu wchodzimy na kantowską szubienicę. Tak dzieje się w wypadku Tudora, który – po kompletnej dezintegracji swojej psychiki – morduje mężczyznę, którego podejrzewa o porwanie córki. Czy taki czyn może być przynajmniej w minimalnym stopniu intencjonalny? Czy wymienione powyżej, zewnętrzne uwarunkowania nie doprowadziły do ograniczenia pola jego wolnej woli do zera?

Pororoka – fala wezbrania posuwająca się od ujścia rzeki w górę jej biegu, wywołana przypływem morskim.

Wikipedia

Tytuł rumuńskiego filmu odbieram jako falę zewnętrznej determinacji, która w ekstremalnych sytuacjach wlewa się do wnętrza naszej świadomości, prowadząc nas do czynów, jakich w zwykłych okolicznościach nigdy byśmy nie dokonali. Czy kiedy zacznie ona wzbierać, jesteśmy w stanie jeszcze ją zatrzymać?


Immanuel Kant (1724-1804)

Immanuel Kant portret

Arystoteles epistemologii – zamiast bytu badał poznanie. Pochodził ze skromnej mieszczańskiej rodziny, miał dziewięcioro rodzeństwa, jego ojciec zajmował się produkcją siodeł. Przez całe życie związany z Królewcem, utrzymywał się z prywatnych lekcji i wykładów na Uczelni. Nigdy nie związał się z żadną kobietą. Napisał osobne traktaty na temat teoretycznego, praktycznego oraz estetycznego wymiaru ludzkiego rozumu. Inicjator rewolucji kopernikańskiej w dziejach filozofii: doszedł do wniosku, że świat zewnętrzny nie jest wiernie odzwierciedlany w poznaniu, a jego obraz zostaje ukształtowany przez czynniki aprioryczne (niezależne od doświadczenia, tkwiące w ludzkim umyśle).

Źródła:
1. I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, przeł. J. Gałecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 52.
2. Hasło Pororoca na Wikipedii dostępne pod adresem https://pl.wikipedia.org/wiki/Pororoka.
3. Pororoca, IMDB [kadr z filmu].

Jestem doktorem filozofii, pisarzem, copywriterem i pasjonatem kina. Omawiam filozoficzne zagadnienia na filmowych przykładach.

Leave a reply:

Your email address will not be published.

Site Footer

Sliding Sidebar

Media społecznościowe

Bądź na bieżąco