Kiedy młoda modelka zjawia się w Paryżu, mężczyźni z branży zaczynają traktować ją jak lśniący przedmiot. Pragnąc posiąść jej ciało, nie uznają jej za wielowymiarową osobę, lecz atrybut, który ma podobny status jak drogi zegarek. Chociaż mogłoby się wydawać, że dziewczyna instynktownie zacznie przeciw temu protestować, dzieje się inaczej. Z czego to wynika?
Wyjazd do Paryża
Emma to młoda, atrakcyjna dziewczyna, która pochodzi z małej miejscowości z Danii. Chociaż bohaterka filmu Modelka (2016) Madsa Matthiesena ma na miejscu chłopaka, po otrzymaniu propozycji pracy w Paryżu długo się nie zastanawia i wyrusza w drogę.
Do tej pory nieśmiała i skromna, po poznaniu blichtru francuskiego życia dziewczyna szybko się zmienia. Zadając się z wyrachowanymi koleżankami i wypływowymi mężczyznami, modelka zapomina o swym dawnym życiu. Chociaż poznany podczas jednej z sesji zdjęciowych fotograf Shane traktuje ją przedmiotowo, pomagając jej w zrobieniu kariery w zamian za seks, bohaterka coraz bardziej wsiąka w nowe towarzystwo.
Dwa aspekty miłości
Miłość ma również dwa znaczenia zależnie od tego, czy mówi się o niej w modus posiadania, czy w modus bycia […].
W rzeczywistości istnieje tylko akt kochania. Miłość jest twórczą aktywnością. Zakłada troskę, wiedzę, reagowanie, afirmację i radość […]. Kochać oznacza powoływać do życia, powiększać jej lub jego życiową aktywność.
[…] Kiedy doświadcza się miłości w modus posiadania, wtedy pociąga to za sobą usiłowanie ograniczenia, uwięzienia i kontrolowania przedmiotu miłości. Taka miłość dławi, wyjaławia, dusi, zabija, zamiast obdarzać życiem.
Erich Fromm
Według Ericha Fromma miłość może występować w dwóch wariantach: mieć lub być. W pierwszym przypadku jest to zdegenerowana żądza posiadania drugiej osoby, kontrolowania jej i trzymania jej przy sobie. Sprowadzając drugą osobę do roli instrumentalnie traktowanego przedmiotu, miłość w modusie mieć nie jest w istocie relacją, lecz egoistycznym rozładowywaniem swoich instynktów.
O prawdziwej relacji możemy natomiast mówić wyłącznie w modusie być. W tym przypadku miłość stanowi twórczą aktywność, która wiąże się z bezinteresownym wspieraniem drugiej osoby w jej rozwoju. W pełni uznając jego autonomię, pozwala ona kochającemu czerpać siłę i radość z samego istnienia ukochanego.
Rozróżnienie typów miłości w kulturze greckiej:
- Eros – Namiętność, pragnienie posiadania drugiej osoby (miłość w wariancie mieć),
- Agape – Czysta, bezinteresowna miłość jako wartość duchowa (miłość w wariancie być).
Pomimo tego, że zaproponowane przez Fromma rozróżnienie aspektów miłości jest uzasadnione, w rzeczywistości zawsze pozostają one przemieszane. Nie stanowiąc prostej dychotomii, eros i agape pozostają w dialektycznym związku, wzajemnie podtrzymując swoje istnienie.
Pragnienie posiadania
Chociaż trudno nam to akceptować, żądza posiadania drugiego człowieka nie jest żadną aberracją, lecz wynika bezpośrednio z ludzkiej kondycji. Z pewnego punktu widzenia ma ona podstawy metafizyczne. Ponieważ nieustannie doświadczamy przemijania, czując, jak wymyka nam się bycie, uosabiane przez drugą osobę szczęście sprawia wrażenie efemerycznego. W rezultacie nawet w najszczęśliwszą miłość wkrada się niepokojąca obawa o jej nieuchronny koniec. Chociaż – jak przekonuje Platon – pragniemy zrosnąć się z ukochanym w jedno, jednocześnie chcemy go posiadać, ubezwłasnowolnić. Jesteśmy gotowi zrobić wszystko, aby nie odszedł, nie rozpłynął się w powietrzu.
Kiedy Emma zjawia się w Paryżu, mężczyźni z branży zaczynają traktować ją jak lśniący przedmiot. Pragnąc posiąść jej ciało i pokazać się z modelką u boku, nie uznają jej za wielowymiarową osobę, lecz atrakcyjny atrybut, który ma podobny status jak drogi zegarek. Nie próbując kontrolować swojej żądzy władzy i próżności, koncentrują się na jednym celu: chcą ją mieć.
Spotkanie w klubie
Zdawszy sobie sprawę, że dziewczyna unika kontaktu, odpływając w nieznaną stronę, jej chłopak Frederik nieoczekiwanie zjawia się w Paryżu. Chociaż bohaterka początkowo udaje zadowolenie, zapewniając go o swojej tęsknocie, wkrótce traci na to ochotę. Kulminacja jej bezwzględnej obojętności następuje jednak nieco później, odnajdując wyraz w scenie o ogromnym ładunku perwersyjnej energii.
Gdy pewnego wieczoru Emma i Frederik wychodzą do klubu, na miejscu czeka już Shane. Przedstawiając naiwnego chłopaka jako przyjaciela z rodzinnych stron, dziewczyna prowadzi go do loży znajomych. Sama siada jednak obok Shane. Podczas gdy Frederik patrzy na nią drążącym wzrokiem, modelka pozwala obcemu mężczyźnie objąć się i pocałować w szyję. Zachowując się tak, jakby była jego własnością, bez oporu poddaje się jego gestom, posłusznie je odwzajemniając. Jednocześnie zerka na przyglądającego się wszystkiemu chłopaka, który w pewnej chwili wstaje i wychodzi. Od niechcenia zamieniwszy z nim kilka słów, Emma wraca do Shane’a, oznajmia, że wszystko gra, a następnie pije drinka za cudowny wieczór.
Pragnienie bycia posiadanym
Co istotne, poczucie bycia posiadanym to coś, czemu przysługuje swoisty magnetyzm, który – wbrew oczekiwaniom – wiąże się z czymś więcej niż sferą seksualności. Bezustannie balansując między podmiotowym a przedmiotowym doświadczeniem swojego ja, w wielu sytuacjach uznajemy szansę kontrolowanego odpodmiotowienia za niezwykle kuszącą. Gdy bowiem go zaznajemy, nasze sumienie milknie, jesteśmy zwolnieni z odpowiedzialności za własne istnienie, zatracając się w zależności od drugiej osoby. Nawet jeżeli perwersyjna przyjemność odpodmiotowienia ma rodowód erotyczny, według Zygmunta Freuda seks przenika całe nasze życie. W rezultacie – podobnie jak pragnienie posiadania – stanowi ona głębokie doświadczenie egzystencjalne.
Chociaż mogłoby się wydawać, że Emma instynktownie zacznie protestować przeciwko instrumentalnemu traktowaniu, w filmie Matthiesena dzieje się inaczej. Chociaż sypia ona z wpływowymi mężczyznami głównie ze względu na możliwość rozwoju kariery, nie wyczerpuje to jej motywacji. Zdając sobie sprawę, że jest dla nich tylko atrakcyjnym ciałem, które można posiąść, dziewczyna odnajduje w tym autentyczną przyjemność.
Erich Fromm (1900-1980)
Niemiecki filozof i psychoanalityk pochodzący z ortodoksyjnej żydowskiej rodziny. Związany ze Szkołą Frankfurcką, przed wojną wyjechał do USA, gdzie wraz z Karen Horney zajmował się promowaniem psychoanalizy. Uznawał, że człowiek ma instynkty autodestrukcyjne, a nieprzyjemne doświadczenie osobistej wolności skłania go do poddawania się władzy totalitarnej. Łączył psychoanalizę z marksizmem, buddyzmem i chrześcijaństwem. Chrystus, Budda, Mistrz Eckhart i Karol Marks to według niego najwybitniejsze jednostki w historii.
Źródła: 1. Erich Fromm, Mieć czy być?, przeł. J. Karłowski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2018, s. 69-70. 2. Hollywoodreporter.com [kadr z filmu].
