Oblicza kobiecej mądrości [Meek’s Cutoff]

Chociaż kojarzymy role płciowe głównie ze sferą społeczno-kulturową, dochodzą one do głosu również na podstawowym poziomie poznania. Wyważone, holistyczne, koncyliacyjne i wrażliwe na szczegóły spojrzenie kobiet na rzeczywistość prowadzi do narodzin specyficznej mądrości, która gatunkowo różni się od męskiej. Co dokładnie ją wyróżnia?

Podróż przez pustynię

Rok 1845, stan Oregon. Trzy skrzypiące wozy przemierzają bezkresną prerię. Odłączając się od większej grupy, kilka małżeństw usiłuje samodzielnie odnaleźć miejsce do zasiedlenia. Przewodzi im wynajęty kowboj, Stephen Meek, który bezustannie opowiada o walce z niedźwiedziami, zabijaniu Indian i innych niezwykłych wyczynach. Podczas gdy mężczyźni idą przodem, konsultując się z przewodnikiem w kwestii wyboru trasy, ubrane w suknie i czepki kobiety trzymają się z tyłu, w wolnych chwilach zajmując się pojeniem zwierząt i szydełkowaniem.

Mijają kolejne dni, ubywa wody i prowiantu, a bohaterowie filmu Meek’s Cutoff (2010) Kelly Reichardt nie zbliżają się do wyznaczonego celu. Pomimo rosnącego rozgoryczenia, bezradne rodziny wciąż słuchają zaleceń Meeka. Organizując prowizoryczne głosowanie, w którym uczestniczą tylko mężczyźni, decydują o przyznaniu mu dodatkowego czasu. Bez słowa obserwując wszystko z dystansu, jedna z kobiet (Emily) zaczyna jednak żywić coraz większe wątpliwości w kwestii jego kompetencji.

– Miał pan kiedyś kobietę, panie Meek?

– W rzeczy samej. Wielokrotnie. Indianki w tych rejonach stają się całkiem białe po dwudziestce.

– O rety.

– Wydaje mi się czasem, że nie bardzo panią obchodzę, pani Tetherow.

– Nie przejawiam żadnych uczuć, panie Meek.

– Czyli nie lubi mnie pani.

– Nie lubię tego miejsca.

– Myśli pani, że zabłądziliśmy?

– Na to wygląda.

– Nie zabłądziliśmy. Tylko szukamy najlepszej drogi.

– Mam taką nadzieję.

– Wszystko będzie dobrze.

– Nie musi mnie pan pocieszać, panie Meek.

– Teraz wydaje mi się, że flirtuje pani ze mną.

– Nie wie pan dużo o kobietach, prawda, Stephenie Meek?

– Coś tam wiem.

– Skoro pan tak twierdzi.

– Wiem, że różnią się od mężczyzn. Tyle wiem. Mogę powiedzieć, czym, jeśli wola.

– Nie wątpię.

– Kobiety… Stworzono na zasadzie chaosu… Chaosu tworzenia, nieładu, nowych rzeczy w świecie. Mężczyzn stworzono na zasadzie zniszczenia. Oczyszczającego, uporządkowanego zniszczenia. Myśli pani, że się mylę? Proszę powiedzieć. Chaos i zniszczenie. Dwie płcie. Chaos i zniszczenie.

– Sama nie wiem. Muszę o tym pomyśleć.

Rozmowa Emily z Meekiem

Dwie perspektywy

Męski mężczyzna podejmujący męskie decyzje i w męski sposób postrzegający świat. Chociaż kojarzymy role płciowe głównie ze sferą społeczno-kulturową, dochodzą one do głosu również na podstawowym poziomie poznania (w epistemologii). Wzrok mężczyzny jest ostry i przenikliwy, wykrawając z rzeczywistości wyraźne kształty. To przekłada się nie tylko na możliwość wysokiej specjalizacji w jednym zadaniu, lecz również głębię myślenia.

Wzrok kobiety jest łagodny, delikatnie obmywając fragmenty świata, ściśle wypełniając jego szczeliny. Wyważone, holistyczne, koncyliacyjne i wrażliwe na szczegóły spojrzenie prowadzi do narodzin specyficznej mądrości, która gatunkowo różni się od męskiej. Co istotne, nie będąc uwikłaną w męskie konteksty rywalizacyjne i zmagania ze swym ego, kobieta potrafi podtrzymywać świeżość swojej perspektywy, niczym Emily spokojnie przyglądając się wszystkiemu z daleka.

Zdrowe wilki i zdrowe kobiety podzielają pewne cechy psychiczne: wyczulone zmysły, duch zabawy, ogromną zdolność do poświęceń. Wilki i kobiety to istoty z natury pokrewne, są dociekliwe, bardzo silne i odporne. Mają głęboką intuicję, z poświęceniem troszczą się o potomstwo, partnerów i stado. Potrafią się doskonale przystosować do wciąż zmieniających się warunków, odznaczają się silnym charakterem i wielką odwagą.

[…] Duchowe życie kobiety nie może być przykrawane do bardziej akceptowalnej formy narzuconej przez nie rozumiejącą kobiecości kulturę. Ci, którzy roszczą sobie prawo być jedynymi posiadaczami świadomości, nie mogą jej też na siłę nagiąć do kształtu, jaki chce widzieć ich intelekt. […] Za cel postawić sobie należy raczej przywrócenie i wspieranie pięknych i naturalnych kobiecych form psychicznych.

[…] [Doświadczenie Dzikiej Kobiety – JW] przychodzi do nas także przez doznania słuchowe; z muzyką, która wibruje w piersi i porusza serce; z dźwiękiem bębna, gwizdem, wołaniem i płaczem. Przychodzi z językiem pisanym i mówionym; czasem jedno słowo, zdanie, wiersz lub opowieść wzbudza taki oddźwięk, jest tak właściwe i trafne, że każe nam przynajmniej na chwilę przypomnieć sobie, z jakiej substancji tak naprawdę jesteśmy ulepione i gdzie jest nasz prawdziwy dom.

Clarissa Pinkola Estes

Nowy przewodnik

Pomimo zapewnień pewnego siebie kowboja, rodziny wciąż błądzą po wyschniętej ziemi. Jakby tego było mało, najprawdopodobniej znajdują się na terytorium zamieszkałym przez niebezpiecznych Indian. Choć pewnego dnia na horyzoncie pojawia się jezioro, a Meek zaczyna wieścić swój sukces, po chwili wychodzi na jaw, że woda jest kwaśna i niezdatna do picia.

Mniej więcej w tym samym czasie osadnicy dostrzegają śledzącego ich Indianina. Wyruszając jego śladem, mężczyźni związują go liną i przywożą do obozu. Meek ogłasza werdykt: najlepiej szybko go zabić i wystawić zwłoki na widok publiczny.

– Właśnie miałem opowiedzieć panu Gately… Jak zaskoczyłem bandę Czarnych Stóp u brzegów Missouri. To był dzień. Byliśmy uzbrojeni, a oni nie. Podjechaliśmy, a oni wszyscy dali nura do rzeki. Usadowiliśmy się na brzegu… I strzelaliśmy, gdy wynurzali się po oddech. Zeszło nam tak całe popołudnie. Jak polowanie na kaczki. Stare dobre czasy.

– Chciał pan coś przez to powiedzieć?

– Nie, proszę pani. Nie usprawiedliwiam tego, co zrobiliśmy. Zabawy życiem tych ludzi. Jestem jeno grzesznikiem. Ale ten pani koleżka… Jest gorszy niż grzesznik, bo nawet nie wie, że grzeszy.

– Zawsze może pan pójść swoją drogą, panie Meek.

– Stephen Meek nie unika walki. Jeśli trzeba rozlać krew, niech tak będzie. Zrobię swoje.

– Próżność. Nic innego.

Rozmowa Emily z Meekiem

Sprzeciwiając się sugestiom przewodnika, rodziny podejmują jednak inną decyzję: puszczają mężczyznę przodem, aby wskazał im drogę do wody. Coraz wyraźniej widząc, że Meek nie wie, co robi, Emily wsłuchuje się w swój wewnętrzny głos, umacnia się w samodzielności i poddaje się intuicji.

Gdy jeden z odwodnionych obozowiczów traci przytomność z pragnienia, Indianin nieoczekiwanie staje obok niego i zaczyna śpiewać. W tym momencie przebudzenie wewnętrznej natury Emily może się dopełnić. Pomiędzy nią a mieszkańcem pustkowia powstaje swoiste powinowactwo, a w bohaterce rodzi się Dzika Kobieta.

Chociaż Indianin nie mówi tym samym językiem i początkowo traktuje ciemiężyli wrogo, bohaterka postanawia wykorzystać podstęp. Od początku odnosząc się do niego w życzliwy sposób, naprawia jego zepsuty but. Wkrótce cała grupa rusza w dalszą drogę. Kiedy bohaterowie tracą resztki nadziei, musząc wyrzucać z wozów swój dobytek, aby odciążyć zwierzęta, na horyzoncie pojawia się żywe drzewo.

Kobieca mądrość

Podczas gdy postępowaniem Meeka rządzi próżność, pragnienie siły i zachowania autorytetu, Emily kieruje się intuicją. Postępując w rozważny, samodzielny sposób, po raz pierwszy daje ona towarzyszom szansę na ratunek. Warto jednak podkreślić, że role mogłyby się odwrócić. Nakreślone wyżej obrazy są stereotypowe i uproszczone.

Ponieważ [Dzika Kobieta – JW] jest ukryta, profetyczna, wywodząca się z trzewi, pośród cantadoras nazywana jest naturą głębokiej mądrości. Czasami nazywa się ją »kobietą, która mieszka na końcu czasu« lub »kobietą, która mieszka na skraju świata«. A criatura ta jest zawsze stwórczynią-czarownicą lub boginią śmierci albo młodą dziewczyną; istnieją też liczne inne jej personifikacje. Jest jednocześnie matką i przyjacielem tych wszystkich, które zgubiły drogę, potrzebują wiedzy, mają zagadkę do rozwiązania oraz wszystkich wędrujących i poszukujących czegoś po lasach i pustyniach.

[…] Jak Dzika Kobieta wpływa na kobiety? Mając ją za sprzymierzeńca, przewodniczkę, wzór, nauczycielkę, patrzymy nie dwojgiem własnych oczu, ale oczami intuicji, która ma ich wiele. Kiedy zdajemy się na intuicję, jesteśmy jak rozgwieżdżona noc: spoglądamy na świat tysiącem oczu.

[…] A więc, jaka jest istota Dzikiej Kobiety? Z punktu widzenia psychologii archetypowej, a także dawnych, starożytnych tradycji, jest to duch żeński. Jest jednak czymś więcej – źródłem pierwiastka żeńskiego. Jest wszystkim, co utkane z instynktów, co pochodzi zarówno ze świata widzialnego, jak i ukrytego przed naszym wzrokiem – jest fundamentem. Każda z nas otrzymuje od niej promienną »komórkę«, która zawiera wszystkie instynkty i mądrość potrzebną w życiu. […] Jest intuicją, przewidywaniem, uważnym słuchaniem, wiernym sercem. Zachęca istoty ludzkie, by pozostały wielojęzyczne; by posługiwały się płynnie językami marzeń, namiętności, poezji.

Clarissa Pinkola Estes

W każdym kryje się anima (pierwiastek żeński) i animus (pierwiastek męski), które mogą występować w różnych proporcjach. Chociaż biologiczna płeć w znacznej mierze na nie wpływa, nie czyni tego na zasadzie bezpośredniej determinacji.

Jedno wydaje się przy tym jasne: chociaż mądrość posiada zarówno męskie, jaki i żeńskie oblicze, tą drugą często trudno jest odnaleźć w kulturze – ze szkodą dla wszystkich. Jak w kolejnych filmach umiejętnie przekonuje Kelly Reichardt, żeńska perspektywa wnosi bardzo wiele. Nie tylko w proces podejmowania decyzji, lecz również całą dziedzinę poznania.

Clarissa Pinkola Estes (1945 – obecnie)

Amerykańska pisarka i terapeutyka meksykańskiego pochodzenia. Wywodząc się ze szkoły psychoanalitycznej Carla Gustava Junga, zaczęła łączyć psychologię z etnografią. Badaczka latynoskich legend, które wykorzystuje w leczeniu traum pacjentów i tworzeniu autorskiej koncepcji feministycznej.

Źródła:
1. Clarissa Pinkola Estes, Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, przeł. A. Cioch., Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2021, s. 12, 14, 15-17, 21-22.
2. IMDB [kadr z filmu].