Chociaż zwykle nam się wydaje, że twardo stąpamy po ziemi, wszyscy żyjemy kwitnącymi w naszej duszy wyobrażeniami. Kierując naszym postępowaniem, czasami przywodzą nas one jednak ku wielkiemu moralnemu niebezpieczeństwu: odpodmiotowieniu drugiej osoby. Z czego to wynika?
Rzeczywistość jest zawsze tylko połową, która wymaga wyobraźni, aby zostać uzupełnioną.
Nie mówię, że rzeczywistość jest połową i wyobraźnia jest połową. Raczej mówię, że jest to połowa, która potrzebuje drugiej połowy, aby zostać uzupełnioną. I ta druga połowa jest wyobraźnią.
Dlaczego? Bo to, co nazywamy rzeczywistością, nigdy nie jest całkowicie obecne. Zawsze jest to tylko część, która wymaga wyobraźni, aby ją uzupełnić.
Jacques Lacan
Koszmarny dom
Samotna dziewczyna przemierza zamglone ulice Londynu. Zrobiwszy zakupy w sklepie, przygnębiona bohaterka filmu Złamana lilia (1919) D. W. Griffitha wraca do swojego przybranego ojca, który z wściekłą miną siedzi nad talerzem. Dlaczego tak długo to trwało? Dlaczego nie podała mu jeszcze obiadu? Instynktownie przyklejając do twarzy sztuczny uśmiech, 15-latka odkłada torby i przystępuje do pracy.
Nieśmiała nastolatka ma na imię Lucy. Mieszka w domu brutalnego pięściarza o przydomku Waleczny Burrows, który pije, awanturuje się i wyładowuje złość na otoczeniu. Kiedy tuż przed walką agent zwraca mu uwagę, że przesadza z alkoholem, wściekły bohater wyżywa się na dziewczynie. Jej rola polega w jego mniemaniu na jednym: ma mu wiecznie usługiwać, zachowując całkowite posłuszeństwo.
Wymuszony uśmiech
Sprawując bezwarunkową kontrolę nad Lucy, Burrows śni swój sen o władzy. Podporządkowanie sobie drugiej osoby za pomocą brutalnej siły staje się dla niego równoznaczne z podporządkowaniem sobie rzeczywistości, która zgina się do jego woli.
Agent doprowadza Burrowsa do wściekłości, wypominając mu jego zamiłowanie do picia i kobiet. Nie mogąc wyżyć się na nim, Burrows zachowuje siły na kogoś słabszego.
Kiedy Burrows nie wyżywa się na niej jak na worku treningowym, dziewczyna wałęsa się po dokach Limehouse.
Fragment filmu Złamana lilia
Nastoletnia córka nie jest z jego perspektywy drugą osobą. Jest przedmiotem, który pełni określoną rolę w idiosynkratycznej grze fantazji. Kiedy pieściarz każe Lucy się uśmiechnąć, dziewczyna chwyta palcami kąciki ust i ciągnie je w górę. Burrows jest zadowolony; nawet nie planuje wykraczania poza sferę wyobraźni.
Schronienie w sklepie
Choć ulica jest dla Lucy obietnicą anonimowości i spokoju, bezustannie śledzi ją chciwe spojrzenie. W okolicy mieszka chiński emigrant, który od początku dostrzega jej melancholijną urodę. Będąc wyalienowanym w zatłoczonej metropolii, Cheng Huan pogrąża się w marzeniach o tajemniczej piękności, którą skrycie kocha. Skąd właściwie pochodzi zagubiona dziewczyna? Dokąd zmierza?
Gdy pewnego dnia mężczyzna wraca do prowadzonego przez siebie sklepu, na podłodze leży nieprzytomna Lucy. Uciekłszy z domu nieobliczalnego ojca, który dotkliwie ją pobił, chwiejąc się na nogach dotarła ona tutaj w poszukiwaniu schronienia. Przypatrując się jej rozanielonym wzrokiem, bohater przenosi ją do swego pokoju. Bezpiecznie wypoczywając nad jego sklepem, Lucy stopniowo dochodzi do siebie. Ufając obsypującemu ją kwiatami Chińczykowi, po raz pierwszy w życiu doświadcza cudzej życzliwości.
W końcu na miejscu zjawia się Burrows, a iluzja pryska…
Szczery uśmiech
Kiedy Huan dostrzega Lucy na ulicy, jego wyobraźnia momentalnie się w nią wczepia. Choć mężczyzna udziela dziewczynie wsparcia, nie nawiązuje z nią dialogicznej relacji. Bohaterka pozostaje dla niego tym samym, czym jest dla Burrowsa: pretekstem dla wyobraźni, która może kwitnąć fantazjami o czystej miłości.
Pokój wyszykowany jak dla księżniczki.
Baśniowa szata z dawnych dni, przechowana jak najcenniejszy skarb.
Wydaje się być przemieniona. W każdy mroczny zakamarek jej nieufnego, płochliwego serca wpływa światło i ciepło.
Niebieski i żółty jedwab pieści jej białą skórę. Jej skrywana uroda olśniewa niczym wiersz.
On marzy o jej szczebiocie, o jej ptasim wdzięku, jej słodyczy – że będą tylko jego.
Fragment filmu Złamana lilia
Chociaż Lucy uśmiecha się do Huana szczerze, bohater nie dostrzega jej prawdziwego uśmiechu. Pozostając zaabsorbowanym swymi wyobrażeniami, potrzebuje on jej przede wszystkim jako spowitej aurą smutku uciekinierki, którą będzie w stanie dekorować jedwabnymi tkaninami i kwiatami.
Jacques Lacan (1901-1981)
Francuski psychiatra i psycholog, którego prace wpłynęły na rozwój psychoanalizy i poststrukturalizmu. Zamiast skupiać się na tradycyjnych elementach psychoanalizy, takich jak osobiste przeżycia i relacje między pacjentem a terapeutą, Lacan twierdził, że istotę psychiki stanowi język.
Jego zdaniem obiektywne doświadczenie rzeczywistości jest niemożliwe, będąc przesiąkniętym fantazjami i symbolami. W przeciwieństwie do innych terapeutów, często przerywał sesje w niespodziewanym momencie, aby emocjonalnie wstrząsnąć pacjentem i skłonić go do głębszej refleksji nad własnymi wypowiedziami.
Źródła: 1. Jacques Lacan, The Seminar of Jacques Lacan, Book III: The Psychoses., W. W. Norton & Company 1991, s. 1. 2. Tekst powstał z inspiracji uwagą Rogera Eberta. Roger Ebert, The Great Movies, Broadway Books, Nowy Jork 2002, s. 96. 3. Ludditerobot.com [kadr z filmu].