Nerwica nadczłowieka [Atak Tytanów #2]

Jeżeli umiemy wykorzystać swoje nerwice do realizacji jakiegoś zadania, stajemy się nieustępliwi i gotowi do poświęceń. Niczym Eren przemieniając się z człowieka w tytana, zyskujemy ogromną wydajność i systematyczność, która przyczynia się do odnoszenia kolejnych sukcesów. Czy jest to jednak stan, w którym warto dłużej tkwić?

Przemiana w tytana

Eren Jaeger, jeden z głównych bohaterów serialu Atak Tytanów (2013-), to nastolatek wyróżniający się ogromną determinacją i siłą woli. Wraz z innymi członkami ludzkiej społeczności żyje on w granicach miast otoczonych wysokimi murami. Na zewnątrz grasują złowrodzy tytani, którzy usiłują przedrzeć się do środka, siejąc śmierć i spustoszenie. Będący świadkiem śmierci pożartej przez jednego z nich matki, Eren poprzysięga sobie zabicie wszystkich. W tym celu wstępuje do oddziału kadetów, którzy odbywają wymagające szkolenie wojskowe. Chociaż szybko wychodzi na jaw, że chłopak nie dorównuje umiejętnościami części swych towarzyszy, przewyższa ich pod względem odwagi, niezłomności, sumienności i zdolności do poświęcenia.

Ukończywszy szkolenie, bohater serialu Atak Tytanów szybko staje przed szansą przysłużenia się wspólnocie. Kiedy grupa tytanów przedostaje się do miasta Trost, oddział Żandarmerii przystępuje do odparcia ataku. Ogromne rozmiary, siła i zdolność do regeneracji nieprzyjaciół powodują jednak, że reszta pozostałych przy życiu żołnierzy traci ducha walkę. Zorientowawszy się, że jego towarzysz Armin wkrótce zostanie pożarty, Eren rusza mu z pomocą. Wyciągnąwszy przyjaciela z zębów tytana, sam znika on jednak w jego przełyku. Widząc, co spotkało Erena, do akcji włącza się Mikasa. Świetnie wyszkolona członkini Żandarmerii przeprowadza nieudany atak, już po chwili kończąc w pułapce. Kiedy wszystko wskazuje na to, że przyjaciółka Erena również zostanie pożarta, na miejscu zjawia się rozwścieczony, obcy tytan, który – powaliwszy pozostałych – ratuje Mikasę.

Nerwica nadczłowieka

Gdy sytuacja po ataku na Trost nieco się uspokaja, wszystko staje się jasne. Tym, kto uratował Mikasę, jest nikt inny, jak sam Eren. Bohater nie tylko przeżył, lecz z nieznanych przyczyn rozwinął w sobie umiejętność przemieniania się w tytana. Gdy tylko wyznaczy on sobie wyraźny cel, rozbudzając w sobie złość, pragnąć wykonać jakieś zadanie lub ochronić przyjaciół, potrafi się przeobrazić, przekuwając swoje atrybuty mentalne w realną siłę.

Przypadek Erena ilustruje często spotykaną we współczesnym świecie zależność. Wskazuje on, że możliwość wchodzenia na wysokie obroty produktywności w pracy, odnoszenia sukcesów i radzenia z sobie z zewnętrznymi wymaganiami, często wynika z zaprzęgnięcia do działania swojej nerwicy. Aby sprostać wyzwaniom rozgorączkowanej rzeczywistości, trzeba stać się odpowiednio rozgorączkowanym. Kontekst społeczno-obyczajowy powoduje, że zamiast pozbywać się neurotycznych skłonności, należy odpowiednio je ukierunkować. Zamiast walczyć z tytanami, pozostając w ludzkiej postaci, lepiej przemienić się w jednego z nich.

Nerwica jest zaburzeniem psychicznym, charakteryzującym się występowaniem lęków i środków obronnych stosowanych przeciwko tym lękom oraz poszukiwaniem rozwiązań kompromisowych w sytuacjach konfliktowych.

[…] Możemy powiedzieć obrazowo, że objawy nerwicowe nie są wulkanem, ale jego wybuchami, podczas gdy konflikt chorobotwórczy, podobnie jak wulkan, tkwi głęboko ukryty w człowieku i nie jest znany jemu samemu.

Karen Horney

Bierze się to stąd, że kompulsywne działanie, które nie wynika ze swobodnie podejmowanych decyzji, lecz z poczucia wewnętrznego przymusu, może być ogromną siłą. Jeżeli jesteśmy w stanie wykorzystać swoje nerwice do realizacji jakiegoś zadania, stajemy się nieustępliwi i gotowi do poświęceń. Dzięki temu zyskujemy ogromną wydajność i systematyczność, która przyczynia się do odnoszenia kolejnych sukcesów. Wciąż nie są to jednak sukcesy, które wynikają ze zdrowia psychicznego, lecz z choroby. Jeżeli nie jesteśmy w stanie zaniedbać swych obowiązków, ponieważ podświadomie czujemy, że rozsadzi nas wewnętrzne ciśnienie, a wezbrany niepokój rozleje się po całym naszym umyśle, nie jest to wyraz pracowitości, lecz objaw duchowego problemu. Chociaż wydaje nam się wówczas, że zachowujemy względną równowagę, wciąż balansujemy na granicy załamania nerwowego.

Wiele osób, które – jakby się zdawało przy potocznej obserwacji – są dobrze przystosowane do życia według obowiązujących wzorców, może cierpieć na poważną nerwicę.

[…] Inny sposób odrzucania lęku to całkowite pogrążenie się w pracy; proces ten można łatwo rozpoznać na podstawie kompulsywnego charakteru wykonywanej pracy oraz niepokoju pojawiającego się w niedzielę i święta.

Karen Horney

Utrata kontroli

Chociaż zdolność do przemiany, którą posiada Eren, stanowi dla ludzkości ogromną szansę, wiążą się z nią również zagrożenia. Jest to przypuszczenie, które znajduje potwierdzenie już przy pierwszej okazji. Planując wypełnienie dziury w murze, przez którą tytani mogą przedostawać się do wnętrza Trostu, generał Dott Pyxis wydaje Erenowi polecenie przemienia się w tytana i przeniesienia ogromnego głazu. Gdy bohater przystępuje do działania, traci jednak nad sobą kontrolę i atakuje Mikasę. Następnie wycieńczony pada na ziemię, nie potrafiąc bronić się przed atakami tytanów. Dopiero interwencja Armina sprawia, że chłopak z trudem wstaje, przenosi głaz i pozwala na zakończenie ryzykownej misji. Chociaż nie ulega wątpliwości, że Eren dysponuje ogromną mocą, ostatecznie wychodzi na jaw, że płaci za nią wysoką cenę.

Warto zdawać sobie sprawę, w jak wielkim stopniu współczesny świat sprzyja powstawaniu nerwicy. Akcentując znaczenie środków, a nie celów, wymuszając coraz większy ruch, wymagając nieustannej walki z konkurentami i zachowywania wzmożonej produktywności, rozbudza on w nas wiele neurotycznych skłonności, ostatecznie sprzyjając temu, abyśmy połączyli się z naszymi nerwicami w jedno. Aby radzić sobie z jego wyzwaniami, często musimy zaburzyć proporcje swojego życia, zgromadzić w sobie dostatecznie wiele lęków, wyrzutów sumienia i wewnętrznego niepokoju, aby przemieniły się one w paliwo napędzające codzienną, obsesyjną pracę. Chociaż jest to postawa, która w znacznej mierze przyczynia się do naszej zguby, niemal wszyscy zaczną nas za nią chwalić. Zadowolenie pracodawców, uznanie znajomych i szacunek rywali – reakcje otoczenia szybko spowodują, że zaczniemy postrzegać samych siebie jako prawowitych i sumiennych, zamykając oczy na nasz prawdziwy psychiczny stan.

Z tego, że większość członków danej kultury musi rozwiązywać te same problemy, zdaje się wynikać, że wyrastają one ze specyficznych warunków życiowych istniejących w tej kulturze. O tym, że nie są to problemy wspólne »naturze ludzkiej«, świadczy chyba fakt, że siły napędowe i konflikty występujące wśród członków innych kultur są inne niż nasze.

Wobec tego, mówiąc o neurotycznej osobowości naszych czasów, mam na myśli to, że istnieją neurotycy mający pewne zasadnicze cechy wspólne oraz że te podstawowe podobieństwa są głównie produktem trudności istniejących w naszych czasach i w naszej kulturze.

Karen Horney

Chociaż neurotyczne postępowanie zapewnia więc realne zyski, pozostaje pozbawione kontroli, ryzykowne oraz wyjątkowo wyczerpujące. Gdy dostatecznie głęboko się w nim pogrążymy, rozbudzając w sobie hipnotyzującą nas samych energię, która na dłuższą metę od wewnątrz nas niszczy, jedynym ratunkiem pozostanie dla nas wsparcie przyjaciół. Spokojny głos rozsądku, który – początkowo sprawiając wrażenie nadchodzącego z oddali – powoli pozwoli nam wydostać się z ciała tytana na świeże powietrze.

Im bardziej jednak beznadziejnie człowiek czuje się zaplątany w skomplikowaną sieć własnego lęku i mechanizmów obronnych i im bardziej kurczowo musi się trzymać złudzenia, że we wszystkim jest bezbłędny, tym bardziej odruchowo odrzuca wszelkie insynuacje, że coś jest w nim nie w porządku i że coś należałoby zmienić.

Karen Horney

Karen Horney (1885-1952)

Niemiecka psychoanalityczka i psychiatra, zainteresowania głównie zaburzeniami nerwicowymi. Autorka książki Neurotyczna osobowość naszych czasów, w której przekonywała, że współczesny świat w wielkim stopniu sprzyja powstawaniu nerwicy. Żona i matka trzech córek – nieszczęśliwa w małżeństwie i pogrążona w depresji, po wyemigrowaniu do USA wdała się w romans z Erichem Frommem. Wicedyrektorka Chicagowskiego Instytutu Psychoanalitycznego i założycielka Amerykańskiego Instytutu Psychoanalizy. Po przegranej walce z chorobą nowotworową zmarła we śnie.

Źródła:
1. Karen Horney, Neurotyczna osobowość naszych czasów, przeł. H. Grzegołowska, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1999, s. 24, 29, 32, 34, 45, 49.
2. Źródło zdjęcia: Depor.