Menu

kanon

Filozofia starożytna

Platon (424/423-348/347 p.n.e.)

Platon portret

Wywodzący się z arystokratycznego rodu uczeń Sokratesa. Idealista ontologiczny – sądził, że świat materialny, w którym jesteśmy uwięzieni niczym w jaskini, stanowi odbicie świata idei. Dowodził nieśmiertelności duszy, przedstawiając swoje rozważania w formie dialogów o ogromnej artystycznej wartości. Jednocześnie przekonywał, że tego, co najważniejsze, nie znajdziemy w jego pismach – doświadczenie prawdy jest doświadczeniem mistycznym.

Jeden z pierwszych utopistów (według K. Poppera również totalitarystów), marzył o stworzeniu społeczeństwa zarządzanego przez filozofów, którzy będą wychowywać obywateli ku cnocie, prawdzie i szczęściu. Próbował wcielać swoje plany w życie na Sycylii, lecz nie odnalazł się wśród dworskich intryg. Założycieli Akademii Platońskiej – instytucji naukowo-dydaktycznej, która istniała ponad 900 lat.

Arystoteles (384-322 p.n.e.)

Ateńczyk pochodzący z Macedonii, syn dworskiego lekarza, uczeń Platona, wieloletni członek Akademii Platońskiej. W przeciwieństwie do Platona, skupiał się na świecie naturalnym, nie wymiarze idei. Inspirator współczesnej nauki, propagator ideału obiektywizmu, dążył do systematyzacji całej ludzkiej wiedzy, opierając się na poznaniu zmysłowym i wykorzystaniu logiki. Zajmowało go zarówno życie insektów, jak i natura Pierwszego Poruszyciela (Boga). Założyciel uczelni i instytutu badawczego zwanego Liceum (większość jego tekstów to notatki do wykładów). Nauczyciel Aleksandra Wielkiego, od którego otrzymywał okazy botaniczne i zoologiczne do swych badań.

Marek Aureliusz (121 n.e. – 180 n.e.)

Rzymski cesarz, który spędził większość czasu walcząc z plemionami germańskimi na rubieżach imperium. Filozof, reprezentant Stoicyzmu i autor Rozmyślań – pamiętnika filozoficznego, w którym dowodził, że człowiek zawsze dysponuje wewnętrzną niezależnością, samodzielnie decydując o swojej cnotliwości i szczęściu. Chociaż zapisywał wszystko wyłącznie dla siebie, jego notatki zostały przechowane i udostępnione światu, obecnie uchodząc za jedno z najwspanialszych dzieł literatury moralistyczno-filozoficznej.

Filozofia średniowieczna

Augustyn z Hippony (354-430)

Starożytny filozof pochodzący z Afryki Północnej, jeden z Ojców Kościoła, autor pierwszej autobiografii w dziejach. Z natury towarzyski, skłonny do zabawy, związał się z kobietą, z którą miał syna. Pod wpływem religijnej matki nawrócił się na Chrześcijaństwo, zmienił tryb życia i został biskupem Hippony. Sądził, że wszystkich ludzi należy podzielić na obywateli jednego z dwóch państw: Państwa Bożego, w którym życie koncentruje się na duchowości, oraz Państwa doczesnego, w którym króluje cielesność. Początkowo zafascynowany Manicheizmem, później zaczął go zwalczać, przekonując, że zło nie istnieje.

Filozofia nowożytna

Erazm z Rotterdamu (1466/1467-1536)

Niderlandzki humanista, jeden z największych uczonych doby renesansu, katolicki duchowny oskarżony o herezje. Liberalny kapłan, pragnący połączenia wszystkich nurtów Chrześcijaństwa w jeden. Obśmiewając hipokryzję, korupcję i rozwiązłość duchowieństwa, propagował wolność, pokój i radosne życie. Autor Pochwały głupoty – satyrycznej rozprawy filozoficznej, wedle której wszelkie szczęście bierze się z z głupoty.

Michel de Montaigne (1533-1592)

Michel Montaigne portret

Renesansowy humanista, głoszący ideę swobodnego rozwoju jednostki. Szlachcic mieszkający w zamku, doradca polityków, burmistrz Bordeaux. Twórca eseju jako gatunku literackiego, autor Prób – zbioru autobiograficznych przemyśleń na różnorodne tematy, wpisanego do indeksu ksiąg zakazanych. Propagator starożytnej mądrości, sceptycyzmu, racjonalizmu i tolerancji. Ojciec wychowywał go na łagodnego człowieka, zlecając budzenie syna dźwiękami muzyki. Urządził sobie miejsce pracy w zamkowej wieży, gdzie otoczył się książkami oraz łacińskimi sentencjami, poświęcając się myśleniu i pisaniu.

François La Rochefoucauld (1613-1680)

La Rochefoucauld portret

XVII-wieczny francuski mistrz aforyzmu filozoficznego, książę, potomek jednego z najznamienitszych rodów Francji. Jego życie dzieliło się na udział w wojnach i dworskich intrygach. Maksymy i rozważania moralne to przenikliwe, zwięzłe przemyślenia, które stanowią owoc doświadczeń całego życia. Dążąc do perfekcji w pracy nad aforyzmami, myśliciel wytrwale je poprawiał. Filozof, który demitologizuje miłość, rozum i społeczeństwo, wskazując na hipokryzję, egoizm, słabość i próżność rządzące ludzkim światem.

Thomas Hobbes (1588-1679)

Twierdził, że matka sprowadziła na świat bliźniaki: jego i strach (ze względu na nadciągające statki Wielkiej Armady poród nastąpił przedwcześnie). Zafascynowany mechaniką, był przekonany, że istnieją tylko ciała (materializm ontologiczny). Choć odebrał religijne wychowanie, zyskał zainteresowanie metodą naukową, zajmując się nie tylko etyką i polityką, lecz również mechaniką, optyką i balistyką. Nieprzychylnie nastawiony do uniwersytetów, utrzymywał się z pracy w roli prywatnego nauczyciela. Uwikłany w intrygi polityczne, uciekł z Anglii do Paryża, gdzie spędził ponad 10 lat.

Wbrew Arystotelesowi sądził, że człowiek nie jest istotą społeczną: każdy jest z istoty egoistyczny, a jego motywację do działania stanowi wyłącznie własny interes. Ponieważ walka wszystkich przeciw wszystkim jest uciążliwa, ludzie żyją jednak tak, jakby obowiązywała ich umowa o nieagresji, której przestrzegają jedynie ze względów praktycznych (teoria umowy społecznej). Do zapanowania nad ludzkimi skłonnościami do zła potrzebny jest rządzący silną ręką monarcha (lewiatan).

Blaise Pascal (1623-1662)

Wszechstronny francuski uczony. Zajmował się matematyką, fizyką, filozofią i teologią. Genialne dziecko – swoje pierwsze prace naukowe napisał w wieku 11 lat. Przez całe życie cierpiał na problemy zdrowotne: bóle głowy i brzucha, rozstrój nerwowy i kłopoty z krążeniem zmusiły go do korzystania z wielu zabiegów medycznych. W wieku 32 lat doznał przeżycia mistycznego, które udokumentował słowami: Ogień. Bóg Abrahama, Bóg Izaaka, Bóg Jakuba, a nie filozofów i uczonych. Porzucił działalność naukową, skupiając się na rozważaniach teologicznych. Pomimo nasilających się objawów choroby, odmawiał pomocy lekarskiej, uznając cierpienie za naturalny stan Chrześcijanina. Zmarł w wieku 39 lat.

David Hume (1711-1776)

Szkocki filozof, historyk, sceptyk, agnostyk oraz przedstawiciel empiryzmu, który zradykalizował naukę Johna Locke’a. Urodzony w bogatej i wpływowej rodzinie, był ambasadorem w Paryżu i sprawował funkcje polityczne w Anglii. Twierdził, że nie znamy żadnych związków przyczynowo-skutkowych, lecz jedynie następstwo zdarzeń, zaś całą treść ludzkiego doświadczenia stanowią powiązane ze sobą idee, które pochodzą ze zmysłów. W ten sposób zakwestionował podstawy metafizyki i nauk ścisłych, radykalnie zawężając obszar ludzkiej wiedzy.

Immanuel Kant (1724-1804)

Immanuel Kant portret

Arystoteles epistemologii – zamiast bytu badał poznanie. Pochodził ze skromnej mieszczańskiej rodziny, miał dziewięcioro rodzeństwa, jego ojciec zajmował się produkcją siodeł. Przez całe życie związany z Królewcem, utrzymywał się z prywatnych lekcji i wykładów na Uczelni. Nigdy nie związał się z żadną kobietą. Napisał osobne traktaty na temat teoretycznego, praktycznego oraz estetycznego wymiaru ludzkiego rozumu. Inicjator rewolucji kopernikańskiej w dziejach filozofii: doszedł do wniosku, że świat zewnętrzny nie jest wiernie odzwierciedlany w poznaniu, a jego obraz zostaje ukształtowany przez czynniki aprioryczne (niezależne od doświadczenia, tkwiące w ludzkim umyśle).

Markiz de Sade (1740-1814)

Markiz de Sade portret

Francuski pisarz i filozof pochodzenia arystokratycznego. Uczestnik licznych skandali seksualnych i obyczajowych, który propagował libertynizm, materializm i ateizm. W jego pismach rozważania filozoficzne przeplatają się z opisami seksualnych perwersji, morderstw i przemocy (od jego nazwiska podchodzi nazwa sadyzmu).

Wziął udział w jednej z najsłynniejszych orgii w historii, którą zrelacjonował w książce 120 dni Sodomy. Potępiany za rozpustę, szerzenie zgorszenia i niechrześcijańskich wartości, ponad połowę życia spędził w więzieniach.

G. W. F. Hegel (1770-1831)

Hegel portret

Niemiecki filozof słynący z abstrakcyjnego stylu pisania. Jego koncepcja filozoficzna uchodzi za jedną z najśmielszych konstrukcji intelektualnych w dziejach. Żył w złotym wieku niemieckiej literatury (Goethe, Schiller, Hölderlin) i wielkich politycznych przemian (zjednoczenie Prus, rewolucja francuska, rządy Napoleona). Profesor w Jenie, Heidelbergu i Berlinie – wiódł życie akademika.

Uważał, że rzeczywistość posiada charakter duchowy (idealizm obiektywny), a przemiany polityczno-kulturowe pozostają podporządkowane racjonalnym zasadom, odzwierciedlając proces dochodzenia Podmiotu-Ducha do samopoznania (Odyseja Ducha). Uznawał prymat ogółu nad jednostką (holizm), dialektyki nad logiką oraz pojęciowości nad poznaniem zmysłowym.

Arthur Schopenhauer (1788-1860)

Artur Schopenhauer portret

Mizantrop, przedstawiciel pesymizmu. Idealista epistemologiczny, pozostający pod wpływem Immanuela Kanta. Uznawał, że życie jest cierpieniem, w którym ulgę przynoszą wyłącznie ćwiczenia duchowe i doświadczenia estetyczne. Pragnąc konkurować z Heglem, organizował swoje wykłady w tym samym czasie. Nie zyskując wielkiej sławy, żył w samotności, utrzymując się z majątku odziedziczonego po ojcu. Zafascynowany religią wschodu, nazwał swojego pudla Atman.

John Keats (1795-1821)

Portret poety John Keats

Angielski poeta i teoretyk literatury, przedstawiciel romantyzmu. Preferując wiersze o kunsztownej formie, chętnie nawiązywał do mitologii i kultury antyku. Niedoceniany za życia, wywarł wielki wpływ na pokolenia poetów i filozofów. Chory na gruźlicę, przeniósł się do Włoch w celach zdrowotnych. Mając 26 lat, zmarł przy słynnych Schodach Hiszpańskich w Rzymie.

Søren Kierkegaard (1813-1855)

Duński egzystencjalista religijny, określany mianem Sokratesa z Kopenhagi. Polemizował z Heglem, przeciwstawiając zbiorowości indywiduum, a obiektywizmowi – subiektywizm. Wychowywał się w domowej atmosferze tragedii, paranoi i apokalipsy. Zanim skończył 22 lata, pięcioro jego rodzeństwa zmarło. Fanatycznie religijny ojciec sądził, że na rodzinie ciąży zbiorowa klątwa za jego grzech z młodości. Zapewniał Sørena, że umrze, nim dożyje trzydziestki.

Karl Marx (1818-1883)

Niemiecki filozof, socjolog i ekonomista żydowskiego pochodzenia. Publicysta, ideolog Międzynarodówki (międzynarodowego stowarzyszenia robotników). Przez całe życie zmagał się z problemami finansowymi, jego rodzinę utrzymywał Fryderyk Engels (bogaty potentat przemysłowy).

Uważał, że społeczeństwo składa się z klas, które rywalizują ze sobą o dominację. Ateista przekonany, że ludzkie poglądy zależą od stosunków pracy (byt określa świadomość), człowiek jest istotą biologiczną walczącą o przetrwanie, a przemiany kulturowo-społeczne stanowią pochodną przemian ekonomicznych (baza warunkuje nadbudowę). Sądził, że istniejący w kapitalizmie wyzysk zostanie przezwyciężony przez rewolucję, która doprowadzi do nastania komunizmu: ładu społecznego, w którym pomiędzy ludźmi zawiążą się braterskie więzy, a każdy będzie pracować i czerpać z owoców wspólnej pracy adekwatnie do swych potrzeb i możliwości.

Wilhelm Dilthey (1833-1911)

Pochodzący z religijnej rodziny badacz F. Schleiermachera, profesor filozofii w Bazylei, Berlinie i we Wrocławiu, starał się uzupełnić dzieło I. Kanta, pracując nad nieukończoną Krytyką historycznego rozumu.

Dostrzegając niebezpieczny imperializm przyrodoznawstwa, dążył do ugruntowania różnicy pomiędzy naukami naturalnymi a humanistycznymi. Dochodząc do wniosku, że pierwsze skupiają się na wyjaśnianiu, drugie zaś na rozumieniu, doprowadził do przełomu w hermeneutyce, czyniąc z niej ogólną metodologię humanistyki. Uważał, że rozumienie wymaga przypisywania cudzym ekspresjom własnych przeżyć – kiedy ich brakuje, proces rozumienia nawet się nie rozpoczyna.

Fryderyk Nietzsche (1844-1900)

Fryderyk Nietzsche portret

W wieku 25 lat, jeszcze przed ukończeniem studiów, został profesorem filologii klasycznej w Bazylei. Przeciwnik Chrześcijaństwa, które określał mianem fetyszyzującej ustępliwość, słabość i moralne manipulacje religii niewolników. Zalecał kult siły, afirmację istnienia i przezwyciężanie własnych ograniczeń (ideał nadczłowieka). Przez całe życie cierpiał na dotkliwe ataki migreny, które sprawiały, że godzinami leżał w ciemnościach. Przed śmiercią trafił do kliniki psychiatrycznej. Swe ostatnie listy podpisywał jako Feniks, Dionizos i Antychryst.

Filozofia współczesna

Zygmunt Freud (1856-1939)

Austriacki lekarz żydowskiego pochodzenia, twórca psychoanalizy, badacz zaburzeń psychicznych i autor nowatorskiej koncepcji budowy ludzkiej psychiki. Uznawał, że człowiek jest istotą irracjonalną, którą rządzą instynkty seksualne, a świadomość to wyłącznie cienka warstwa nad nieświadomością. Od dziecka traktowany jak geniusz, w trakcie studiów medycznych zaczął specjalizować się w neurologii. Usiłował leczyć pacjentów rozmową: uświadomienie sobie źródeł swoich problemów miało pomóc im je przezwyciężyć. Po zdiagnozowaniu u niego raka raka jamy ustnej, przeszedł 33 operacje i przestał mówić. Popełnił samobójstwo, zażywając powiększoną dawkę morfiny.

Marcel Proust (1871-1922)

Francuski pisarz, autor najdłuższej powieści w dziejach literatury. Chociaż urodził się w Paryżu, spędzał dzieciństwo w miejscowości Illiers, która występuje w jego twórczości pod nazwą Combray. W celu upamiętnienia dorobku pisarza nazwa miasta została zmieniona na Illiers-Combray. Niezwykle wrażliwy, o wątłym zdrowiu, przez całe życie zmagał się z atakami astmy, nie podejmując pracy i mieszkając z rodzicami. Silnie związany z matką, inspirował się pracą ojca-lekarza, pragnąc stworzyć dzieło o właściwościach terapeutyczny, które pozwoli czytelnikom na odnalezienie sensu życia. Zdaniem wielu krytyków mu się to udało, a W poszukiwaniu straconego czasu stanowi najwybitniejszą powieść w historii.

Bertrand Russell (1872-1970)

Pochodzący z wpływowej, arystokratycznej rodziny (jego dziadek dwukrotnie był premierem), brytyjski logik, matematyk i filozof. Osierocony w wieku czterech lat, został wychowany przez babcię i guwernantki. Dążył do przekształcenia filozofii w logiczny rachunek argumentów (filozofia analityczna). Krytykował Chrześcijaństwo oraz protestował przeciwko konfliktom zbrojnym. Działania pacyfistyczne sprawiły, że dwukrotnie trafiał do więzienia. Jego portret wisi w biurze Noama Chomsky’ego.

Martin Buber (1878–1965)

Austriacki filozof żydowskiego pochodzenia, jeden z twórców filozofii dialogu. Uważał, że każdy z nas jest istotą duchową, która odnajduje spełnienie w autentycznym spotkaniu z drugim człowiekiem. Wychowany w ortodoksyjnej żydowskiej rodzinie, czerpał inspirację z tradycji chasydzkiej (żydowskiego mistycyzmu, który opiera się na codziennej pobożności oraz osobistej relacji jednostki z Bogiem).

Redaktor czasopism, poliglota (znał 14 języków), profesor Uniwersytetów we Frankfurcie i Jerozolimie, członek ruchu syjonistycznego, pragnął utworzenia Państwa Żydowskiego na Bliskim Wschodzie. Kiedy Adolf Hitler doszedł do władzy w Niemczech, porzucił stanowisko w geście protestu.

Karl Jaspers (1883-1969)

Przedstawiciel egzystencjalizmu religijnego, który pisał o odczytywaniu szyfrów transcendencji i naszym udziale w Obejmującym. Od dziecka chorował na serce – lekarze przepowiedzieli mu 30 lat życia (żył 86). Jako jeden z niewielu intelektualistów w Niemczech zdecydowanie potępiał działania Hitlera. Stworzył udany związek z Żydówką Gertrudą Mayer. Wspólnie uzgodnili, że jeśli zgłosi się po nią Gestapo, popełnią samobójstwo.

Karen Horney (1885-1952)

Niemiecka psychoanalityczka i psychiatra, zainteresowania głównie zaburzeniami nerwicowymi. Autorka książki Neurotyczna osobowość naszych czasów, w której przekonywała, że współczesny świat w wielkim stopniu sprzyja powstawaniu nerwicy. Żona i matka trzech córek – nieszczęśliwa w małżeństwie i pogrążona w depresji, po wyemigrowaniu do USA wdała się w romans z Erichem Frommem. Wicedyrektorka Chicagowskiego Instytutu Psychoanalitycznego i założycielka Amerykańskiego Instytutu Psychoanalizy. Po przegranej walce z chorobą nowotworową zmarła we śnie.

Martin Heidegger (1889-1976)

Martin Heidegger portret

Jeden z najbardziej wpływowych filozofów współczesnych, stojący na skrzyżowaniu fenomenologii, hermeneutyki i egzystencjalizmu. Wykładowca akademicki, który był przekonany, że w biografii intelektualisty liczy się to, jakie opublikował książki, jakie wygłosił mowy i jakie rozwinął koncepcje. Deklarował poparcie dla Hitlera, pozostając członkiem NSDAP do końca wojny.

Zamieszkał we własnoręcznie zbudowanej chacie w lesie w Todtnaubergu. Uważał, że zachodnia filozofia jeszcze przed Platonem uległa zwyrodnieniu. W rezultacie należy dokonać destrukcji metafizyki, skupiając się nie na bycie (w sensie przedmiotowym), lecz na byciu (jako procesie, doświadczeniu istnienia). To sprawiło, że do tej pory pozostaje chętnie czytany w krajach Dalekiego Wschodu.

Roman Ingarden (1893-1970)

Jeden z najwybitniejszych polskich filozofów, przedstawiciel fenomenologii, uczeń Edmunda Husserl, profesor Uniwersytetów we Lwowie, Toruniu i Krakowie. Uważał, że filozofowanie powinno polegać zawieszeniu przekonania o istnieniu świata zewnętrznego (pierwszej tezy nastawienia naturalnego) i bezstronnym opisywaniem subiektywnych przeżyć. Jego zdaniem każde dzieło sztuki składa się z warstw, które nadbudowują się jedna na drugiej.

Aldous Huxley (1894-1963)

Pochodzący z wpływowej angielskiej rodziny pisarz i filozof. Wnuk Thomasa Henry’ego Huxley’a, słynnego zoologa i prezesa Royal Society, jednego z pierwszych propagatorów teorii Darwina. Autor powieści Nowy wspaniały świat – słynnej antyutopii, w której przedstawił wizję społeczeństwa przyszłości, które przekształca jednostki w idealnych robotników i konsumentów, utrzymując je w stanie otępienia i dawkując im zapewniający szczęście narkotyk (somę). Zainteresowany przeżyciami mistycznymi, zwolennik kontrolowanego zażywania środków psychoaktywnych (głównie meskaliny). Twórca idei filozofii wieczystej, która miała stanowić połączenie myśli Wschodu i Zachodu – przekonywał, że wierzenia ludów z całego świata odnoszą się do tej samej rzeczywistości duchowej. Tuż przed śmiercią kazał sobie wstrzyknąć LSD.

Louis-Ferdinand Céline (1894-1961)

Francuski pisarz, autor autobiograficznej Podróży do kresu nocy, opisującej kilkanaście lat życia Ferdynanda Bardamu, uczestnika I wojny światowej i lekarza, który doświadcza kolejnych niepowodzeń, tragedii i rozczarowań, stając się cynikiem, mizantropem i nihilistą. Jeden z najbardziej kontrowersyjnych artystów XX-wieku, posługujący się językiem potocznym i wulgaryzmami. Charles Bukowski wyznał, że przeczytał jego niemal 600-stronicową powieść w ciągu jednej nocy, nie wychodząc z wanny.

Anna Freud (1895-1982)

Szóste, najmłodsze dziecko Zygmunta Freuda. Wyobcowana wśród rodzeństwa i rówieśników, od najmłodszych lat uczestniczyła w spotkaniach Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Ścisła współpracowniczka ojca, nigdy nie założyła rodziny, zajmując się terapią dziecięcą i psychicznymi mechanizmami obronnymi. Jej zdaniem staramy się za wszelką cenę bronić naszego ego (pola samoidentyfikacji) przed wewnętrznymi i zewnętrznymi zagrożeniami. W tym celu korzystamy z mechanizmów obronnych (takich jak wyparcie, projekcja czy sublimacja), zniekształcając swój stosunek do rzeczywistości. W 1940 roku założyła ośrodek dla dzieci dotkniętych skutkami wojny, który istnieje do dzisiaj.

Cleve Staples Lewis (1898-1963)

Cleve Staples Lewis portret

Brytyjski pisarz, uczony i filozof. Autor prac na temat literatury średniowiecznej, pism religijnych i powieści. Wraz z J. R. R. Tolkienem wykładał literaturę w Oksfordzie. Pod wpływem relacji z wybitnym przyjacielem nawrócił się na Chrześcijaństwo. Największą sławę przyniósł mu cykl powieści Opowieści z Narnii, który – pomimo swojej fantastycznej formy – stanowi apologię Chrześcijaństwa, opowiadając o śmierci i zmartwychwstaniu lwa Aslana. Poślubił chorującą na raka pisarkę Joy Gresham, która zmarła po 4 latach wspólnego życia.

Erich Fromm (1900-1980)

Niemiecki filozof i psychoanalityk pochodzący z ortodoksyjnej żydowskiej rodziny. Związany ze Szkołą Frankfurcką, przed wojną wyjechał do USA, gdzie wraz z Karen Horney zajmował się promowaniem psychoanalizy. Uznawał, że człowiek ma instynkty autodestrukcyjne, a nieprzyjemne doświadczenie osobistej wolności skłania go do poddawania się władzy totalitarnej. Łączył psychoanalizę z marksizmem, buddyzmem i chrześcijaństwem. Chrystus, Budda, Mistrz Eckhart i Karol Marks to według niego najwybitniejsze jednostki w historii.

Witold Gombrowicz (1904-1969)

Witold Gombrowicz portret

Polski pisarz i filozof, wychowany w dworku w Małoszycach. Sceptyk, który krytykował polskie ideały romantyczne, przekonując, że główną motywację ludzkiego postępowania stanowi poszukiwanie formy. Jego twórczość jest głęboko uwikłana w problemy filozoficzne, które bezpośrednio podejmował w prowadzonym przez 16 lat Dzienniku. Tuż przed wybuchem II wojny światowej wypłyną do Ameryki Południowej. Zamieszkał w Buenos Aires, pracując w argentyńskiej filii polskiego banku. Nominowany do Literackiej Nagrody Nobla, przegrał jednym głosem.

Viktor Frankl (1905-1997)

Austriacki psychoterapeuta i psychiatra żydowskiego pochodzenia. 9 miesięcy po ślubie wraz z rodziną trafił do obozu koncentracyjnego Theresienstadt. Będąc przenoszonym do kolejnych obozów (Auschwitz i Dachau), w sumie spędził w nich trzy lata, tracąc ojca, matkę, żonę i brata. W tym czasie zaczął planować napisanie autobiograficznego poradnika psychoterapii Człowiek w poszukiwaniu sensu. Po wyjściu na wolność napisał go w ciągu 9 dni, a dzieło stało się światowym bestsellerem. Uważał, że podstawową motywację ludzkiego działania stanowi poszukiwanie sensu życia. Oparta na tym założeniu koncepcja nosi nazwę logoterapii.

Jan Patočka (1907-1977)

Jan Patocka portret

Czechosłowacki filozof, przedstawiciel fenomenologii, uczeń Edmunda Husserla i Martina Heideggera. Sygnatariusz Karty 77 (deklaracji sprzeciwu wobec łamania praw człowieka przez komunistyczną władzę). Po państwowym zakazie nauczania, zorganizował tajne wykłady w swoim mieszkaniu, w których omawiał dzieła Platona, odnajdując w nich przełomową dla duchowo-intelektualnej tożsamości Europy ideę troski o duszę. Po 11-godzinnym przesłuchaniu przez Służbę Bezpieczeństwa zmarł na udar mózgu. Jego sokratejska śmierć przyciągnęła na pogrzeb rzesze zwolenników, stając się antyreżimową manifestacją.

Mircea Eliade (1907-1986)

Mircea Eliade portret

Rumuński filozof, religioznawca i badacz Indii. Studiował filozofię hinduską i sanskryt w Kalkucie, wykładał we Francji, Włoszech i USA. Pisał o jodze, technikach ekstazy, alchemii i szamanizmie. Uważał, że człowiek jest istotą religijną, która balansuje na granicy dwóch wymiarów rzeczywistości: sacrum jako sfery wyższych znaczeń i profanum jako jej podstawy. Popierał faszystowską Żelazną Gwardię, w czasie II wojny światowej pracując jako dyplomata.

Simone Weil (1909-1943)

Portret Simone Weil

Francuska filozofka i mistyczka żydowskiego pochodzenia. Chociaż wywodziła się z zamożnej rodziny, sympatyzowała z ruchem robotniczym. Pragnąc poznać realia życia niższych klas społecznych, zatrudniła się w fabryce Renault. Dobrowolnie wzięła udział w hiszpańskiej wojnie domowej, występując jako anarchistka. W jej chaotycznych zapiskach tematy polityczne mieszają się z kwestiami filozoficznymi i rozważaniami o Bogu. Wiodła życie pełne cierpienia, zmagając się z poczuciem własnej niedoskonałości i ciągłym bólem głowy. Zmarła w wieku 34 lat.

John Langshaw Austin (1911-1960)

Podchodzący z Oksfordu filozof analityczny, reprezentant szkoły języka potocznego, twórca teorii aktów mowy. Uznawał, że poznanie różnorodnych funkcji języka pozwoli rzucić światło na naturę człowieka, społeczeństwa i świata. Zasłynął jako autor pracy Jak działać słowami, w której przekonywał, że mowa posiada potencjał performatywny – formułując pewne wypowiedzi, jesteśmy w stanie wykorzystywać je jako narzędzia bezpośredniego działania. W czasie II wojny światowej służył w brytyjskiej armii, zdobywając wyróżnienie za działalność wywiadowczą.

Roland Barthes (1915-1980)

Roland Barthes portret

Francuski filozof, krytyk literacki, przedstawiciel poststrukturalizmu. Wcześnie stracił ojca, wychowany przez matkę i ciocię. Ze względu na problemy zdrowotne (gruźlica) często przerywał studia na Sorbonie. Przez całe życie trzymał się na uboczu Akademii, pracując w Instytutach Francuskich we Francji, Rumunii i Egipcie, a także pisząc do magazynów Combat i Tel Quel.

Opublikował zbiór esejów pt. Mitologie, w których analizował systemy znaczeń przypisanych do codziennych wydarzeń, przedmiotów i czynów. Uważał, że w momencie publikacji każdy tekst zaczyna żyć własnym życiem, a pytanie co autor miał na myśli? okazuje się niepotrzebne. Z trudem przeżył śmierć matki, publikując Dziennik żałobny oraz analizując jej stare zdjęcie w Świetle obrazu. Potrącony przez ciężarówkę, zmarł po miesiącu w szpitalu.

Thomas Kuhn (1922-1996)

Fizyk, filozof, historyk nauki, wykładowca w Berkeley, Princeton, na MIT i Harvardzie, autor Struktury rewolucji naukowych, klasycznej pozycji filozofii nauki. Uważał, że rozwój nauki nie polega na kumulatywnym gromadzeniu wiedzy o rzeczywistości, lecz na uwarunkowanych społecznie zmianach obowiązujących słowników i paradygmatów.

Jego zdaniem naukowcy nie są wolnomyślicielami, lecz przypominają urzędników, którzy przyswajają wiedzę z autorytetu i rzadko kwestionują jej podstawy. W rezultacie za rewolucje naukowe najczęściej odpowiadają outsiderzy z szerszą wizją.

Milan Kundera (1929 – obecnie)

Czeski pisarz, autor Nieznośnej lekkości bytu. Dorastając w Czechosłowacji w czasie niemieckiej okupacji, zyskał specyficzną wrażliwość, która dochodzi do głosu w przenikającym jego twórczość nastroju niepokoju i skupianiu się na wyalienowanych, uwikłanych w niezrozumiałe sytuacje jednostkach. Chociaż przynależał do Partii Komunistycznej, skrytykował sowiecką interwencję w Czechosłowacji – w rezultacie jego książki trafiły na czarną listę. Wyemigrował do Francji, obecnie odcinając się od czeskiej kultury, pisząc po francusku i nie pozwalając na tłumaczenie swoich prac na język ojczysty. W jego dziełach występuje wiele wątków filozoficznych, głównie egzystencjalistycznych. Ważną inspirację stanowi dla niego Fryderyk Nietzsche.

Jacques Derrida (1930-2004)

Algierski imigrant we Francji. Twórca dekonstrukcjonizmu, czyli metody wykazywania, że jednoznaczny sens dowolnej wypowiedzi wiecznie nam się wymyka (dryf semantyczny). W ciągu dnia czołowy postmodernista i relatywista, wieczorami mistrz gry w snookera. Bardzo wpływowy we Francji i USA, gdzie zyskał status intelektualnej gwiazdy. Rodzice nie przeczytali żadnej jego książki.

Richard Rorty (1931-2007)

Amerykański profesor filozofii i literaturoznawstwa, przedstawiciel postmodernizmu i pragmatyzmu. Pochodził z rodziny intelektualistów i aktywistów politycznych, uznawał się za liberała i sympatyzował z lewicą. Jego pierwsza żona była profesorem filozofii, druga – bioetyki. Zacierał granicę między filozofią a literaturą, przekonując, że nie ma wiecznych prawd, lecz jedynie zmienne i lokalne opisy rzeczywistości. Stworzył postać liberalnej ironistki – jednostki, która zna względność i przygodność istnienia, lecz dzięki ironii stawia jej czoła. Fascynował się Nabokovem, uznając Lolitę za powieść doskonałą. Przez całe życie pasjonował się obserwacją ptaków.

Germaine Greer (1939 – obecnie)

Australijska feministka, pisarka i wykładowczyni, która zyskała międzynarodową sławę po opublikowaniu książki Kobiecy eunuch. Krytycznie nastawiona do tradycyjnego modelu rodziny (jej jedyne małżeństwo trwało 3 tygodnie), pisała na temat nienawiści mężczyzn do kobiet, odrywaniu kobiet od ich seksualności oraz narzucaniu im społecznych ograniczeń. Żyjąc w grupie poligamicznych, lewicowych anarchistów Sydney Push, robiła karierę naukową, zdobywając tytuł doktora w dziedzinie teatru elżbietańskiego. Chętnie pokazywała się nago, swobodnie opowiadając o seksie lesbijskim, gwałtach, aborcji, bezpłodności czy menopauzie. Przeciwstawiała się noszeniu biustonoszy jako wyrazowi patriarchatu.

Terry Eagleton (1943 – obecnie)

Brytyjski filozof, marksista i literaturoznawca. Pochodzący z robotniczej rodziny absolwent Trinity College w Cambridge, wieloletni wykładowca Uniwersytetu w Oksfordzie, obecnie pracujący na Uniwersytecie w Lancaster. Zwolennik marksistowskiej krytyki literatury, przekonany o wszechobecności ideologii i politycznym znaczeniu powieści. Chrześcijanin krytykujący Richarda Dawkinsa i Nowy Ateizm, zarzucający mu powierzchowne podejście do wiary. Uważa, że piłka nożna to nowe opium dla ludu, które odwodzi uwagę od społecznie istotnych problemów.

Bruno Latour (1947 – obecnie)

Francuski socjolog i filozof nauki. Dawniej student teologii katolickiej i filozofii, obecnie współpracuje z wieloma uczelniami na całym świecie: w Paryżu, San Diego, Londynie, z Uniwersytetem Harvarda, London School of Economics i Uniwersytetem Cornella. Kojarzony z konstruktywizmem społecznym – koncepcją filozoficzno-socjologiczną, wedle której fakty naukowe i inne elementy doświadczenia nie są obiektywnie dane, lecz stanowią teoretyczne konstrukty społeczne. Jeden z współtwórców Teorii aktora-sieci (ANT). Głosi, że zamiast o społeczeństwie, powinniśmy mówić o kolektywnie, w skład którego wchodzą zarówno ludzie, jak i nie-ludzie (przedmioty, zwierzęta, mikroby, teksty, instytucje, idee itd.), tworząc złożone sieci wzajemnych powiązań.

Andy Clark (1957 – obecnie)

Brytyjski filozof, profesor na Uniwersytecie w Sussex. Zajmuje się przede wszystkim filozofią umysłu, wspólnie z Davidem Chalmersem rozwijając teorię rozszerzonej świadomości. Zgodnie z jej założeniami, umysł nie istnieje wyłącznie w mózgu lub w ciele, lecz wyłania się w zapośredniczeniu o otoczenie fizyczne.

Jordan Peterson (1962 – obecnie)

Jordan Peterson portret

Kanadyjski psycholog kliniczny i filozof, profesor na Uniwersytecie w Toronto, badacz systemów totalitarnych i koncepcji Carla Gustava Junga. Przekonany o kluczowym znaczeniu siły, odpowiedzialności, samodoskonalenia i stabilnych struktur społecznych, często odwołuje się do Aleksandra Sołżenicyna, Fiodora Dostojewskiego i Fryderyka Nietzschego. Zasłynąwszy wykładami publikowanymi w serwisie YouTube, zyskał status publicznego intelektualisty wypowiadającego się na kontrowersyjne tematy. Krytyk poprawności politycznej, ideologii gender, postmodernizmu i feminizmu.

David Chalmers (1966 – obecnie)

Australijski filozof i kognitywista, specjalizujący się w filozofii umysłu i filozofii języka. Profesor na Uniwersytecie w Nowym Jorku. Jeden z dyrektorów nowojorskiego Center for Mind, Brain and Consciousness. Twórca serwisu PhilPapers, internetowej bazy danych artykułów filozoficznych.

Jestem doktorem filozofii, pisarzem, copywriterem i pasjonatem kina. Omawiam filozoficzne zagadnienia na filmowych przykładach.

Site Footer

Sliding Sidebar

Media społecznościowe

Kategorie